Kapan

Lübnan’a göç etmek zorunda bırakılan Filistinli bir ailenin çocuğu olarak doğan Mona Hatoum, çocukluğunu ve ilk gençlik yıllarını Beyrut’un kozmopolit ortamında geçirdi. 1975 yılında Londra’ya yaptığı kısa bir seyahat sırasında Lübnan’da patlak veren iç savaş eve dönmesini engelleyince sanat eğitimini İngiltere’de sürdürmeye karar veren sanatçı, 1980’lerin ortasında, bedene yoğunlaşan performansları ve video işleriyle tanınmaya başladı. 1990’lı yıllarda büyük ölçekli yerleştirmelere ve heykele yöneldi. Hatoum yapıtlarında kişisel deneyimlerinden yola çıkarak yerinden edilme, ötekileştirilme ve dışlanma gibi temalara odaklanır. Biçimsel ve görsel öğelerin beklenmedik şekillerde yan yana getirilmesiyle paradoksal anlam katmanları üretip kanıksanmış ikilikler üzerine düşündüren bu işler, katı önermeler ve kesin anlatılardan ziyade izleyicinin fiziksel ve zihinsel duyarlılığını harekete geçirmeyi amaçlayan incelikli imalar taşır.

Hatoum’un 2012 yılında Arter’de Emre Baykal küratörlüğünde gerçekleştirilen "Hâlâ Buradasın" başlıklı kişisel sergisi için ürettiği "Kapan", hem sanatçının bedenle ilgili konulara duyduğu sakınımsız ilgiyi hem de zıt nitelikler taşıyan malzemeleri bir araya getirmeye yönelik bitmeyen bir heyecanı ifade eder. Yapıt, her biri boyut olarak birbirinden bir parça farklı, ama hepsi ortalama insan boyuna yakın yüksekliklerde üretilmiş, kafese benzeyen beş çelik yapıdan oluşur. İnşaat alanlarında ya da henüz yapımı tamamlanmamış binaların üstünde sıklıkla karşılaştığımız inşaat filizlerini anımsatan bu modüller, dikey durmalarına karşın hafifçe yana doğru eğilmiş olduklarından, sanki her an dengelerini yitireceklermiş hissi uyandırır. Aslında içinde yaşadığımız yapıları sağlamlaştırmaya hizmet etmesi gereken orijinal malzeme, bir kapan gibi tutsak edici, tekinsiz yapılara dönüştürülür. Kafes şeklinde örülen sert inşaat malzemesi, kırmızı camdan yapılmış birtakım amorf ve kırılgan nesneleri sıkı sıkıya içine hapsetmiş; sanki birtakım tuhaf, tanımsız yaratıklar veya beden parçaları, bedenimsi bir kabuğun içinde kıstırılmış, nafile kaçmaya çalışırlar. Keskin bir geometriyle düzensiz formları, dayanıklılıkla kırılganlığı birleştiren bu yapıt, iktidar yapıları tarafından tehdit edilen, tutsak alınan ve denetim altında tutulan insan bedeninin savunmasızlığı kadar, insanın kendi içindeki sürgün hissini de çağrıştırır.