Łabędzie w Ogrodzie Saskim nocą

Nokturn ukazujący fragment Ogrodu Saskiego w Warszawie jest dziełem na granicy malarstwa przedstawiającego i abstrakcji. Obraz jest utrzymany w bardzo ciemnej tonacji, rozjaśniony kilkoma zaledwie plamami światła: księżyca i latarni gazowej. Ukazuje ciemne rozlewisko wodne z pływającymi łabędziami. Odległy brzeg stawu, niewyraźnie zarysowany przez taflę wody, pochłania czerń nocy. Artysta prowokuje widza do uważnego studiowania zatartych w ciemności kształtów. Zmusza patrzącego do poddania się wrażeniu nocnej pory, tajemniczości miejsca i niezwykłości widoku. Noc kojarzyć się może ze śmiercią, niebytem. Człowiek w nocy staje się bardziej bezbronny i narażony na lęk przed niewidzialnym i nieznanym zagrożeniem. Noc i mgła sprawiają, że obecne w obrazie elementy postrzegamy odmiennie niż w świetle dnia - jako groźniejsze, odrealnione, mroczne.
Obraz wywołuje posępny nastrój. Jest dziełem par excellence symbolistycznym, zrodzonym w schyłkowej atmosferze końca wieku, pełnej egzystencjalnych lęków i rozterek. W sztuce polskiej przełomu XIX i XX wieku nastrojowe malarstwo łączyło tradycje stimmungu szkoły monachijskiej z płynącymi z Anglii i Francji inspiracjami teorii estetycznych malarza amerykańskiego Jamesa McNeilla Whistlera. W dziele Józefa Pankiewicza (1866-1940) zwraca uwagę mistrzowskie operowanie odcieniami i walorami czerni – od gęstej, aksamitnej, ciepłej, otulającej wyczuwalną przestrzeń, przez rozrzedzoną, lekko nasączoną światłem i mgłą, po grafitową, transparentną, zimną, podbitą, srebrzystymi szarościami.