Dirce chrześcijańska

Henryk Siemiradzki wsławił się monumentalnymi kompozycjami z dziejów wczesnego cesarstwa rzymskiego oraz idyllicznymi wyobrażeniami codzienności starożytnych mieszkańców Italii, ukazywanych na tle krajobrazów rzymskiej Kampanii.
Dirce chrześcijańska to ostatnie wielkoformatowe historyczne malowidło Siemiradzkiego. Przedstawia dokonaną na rozkaz cesarza Nerona inscenizację greckiego mitu o królowej Teb, Dirke, która zginęła okrutną śmiercią – przywiązana do rogów byka i roztrzaskana o skały. Zgodnie z przekazem rzymskiego historyka Swetoniusza, Neron rozkazał, by podczas igrzysk w amfiteatrze młoda, ponętna chrześcijanka poniosła śmierć w taki sam sposób.

Siemiradzki ukazał finał tego okrutnego spektaklu, chwilę, gdy imperator z uznaniem ogląda piękną martwą kobietę i powalone zwierzę. Kompozycja dzieła prezentuje typowy dla akademizmu teatralno-widowiskowy sposób aranżacji sceny. Uciekający w głąb mur i zamykająca tło przegroda stwarzają dogodną oprawę dla przedstawienia tłumu i głównych bohaterów pośrodku sceny. Zgodnie z założeniami akademizmu artysta demonstruje swoją wirtuozerię warsztatową i erudycję, widoczną w niemal archeologicznym dopracowaniu detali. Jest wysoce prawdopodobne, że symbolika figury sponiewieranej piękności (poza niewątpliwym erotyzmem, silnie oddziałującym na widzów) zawiera skomplikowany splot wzniosłych znaczeń. Począwszy od uniwersalnych – odnoszących się do idei trwania chrześcijaństwa, przez narodowe – dotyczące nadziei na odzyskanie niepodległości przez Polskę, po artystyczne – związane z niepokojem twórcy o przyszłość sztuki.

Dodajmy, że malarstwem Siemiradzkiego inspirował się zaprzyjaźniony z nim pisarz Henryk Sienkiewicz, autor wyróżnionej Nagrodą Nobla i kilkakrotnie ekranizowanej powieści Quo vadis, w której pojawia się podobna scena z udziałem Ligii chrześcijanki przywiązanej do grzbietu tura.