A lingua galega

En palabras de A. D. Rodríguez Castelao, todo idioma é unha fonte de arte, o vehículo de expresión da alma orixinal dun pobo. Aquí ofrécese a historia da lingua na que expresaron a súa vontade creadora as persoas que habitaron Galicia durante o último milenio.

O galego é unha lingua románica, resultado da evolución do latín introducido polos soldados romanos no noroeste da Península Ibérica a partir do século I d. C. Pódese falar da existencia do galego, como lingua distinta do latín, desde o século IX.

Coincidindo co momento de esplendor das peregrinacións xacobeas durante a Idade Media, prodúcese a paulatina consolidación do galego como lingua escrita. Nesta etapa, os territorios de Galicia e Portugal formaban parte da área lingüística galego-portuguesa.

A cantiga «Ora faz ost’o senhor de Navarra» (1196) e o manuscrito denominado «Noticia do Torto» (1212) son os escritos máis antigos dos que se ten constancia. Estes e outros textos coetáneos supoñen un primeiro ensaio para fixar gramaticalmente a lingua neolatina.

Da escola lírica galego-portuguesa conservamos unhas 1650 cantigas, proba do vigor deste neorromance. Afonso X escribirá en galego-portugués, e será no seu scriptorium onde se compoñerán, nesta lingua, as Cantigas de Santa María, un colosal monumento literario.

Terminada a Idade Media, e sobre todo a partir do século XVI, impoñerase un novo contexto político e social en Galicia que someterá a lingua galega a unha total ausencia nos usos formais e cultos, aínda que se manterá viva e vigorosa nos ámbitos orais e populares.

No s. XVIII, comezan a alzarse voces que, influídas polos ideais da Ilustración, denuncian a situación marxinal do galego. Frei Martín Sarmiento, unha das figuras relevantes deste período en España, reivindicará o seu uso na instrución escolar e na creación literaria.

Trátase do movemento de renovación cultural que tivo lugar na segunda metade do s. XIX. Figura egrexia deste momento é Rosalía de Castro, quen publica o libro de poemas Cantares Gallegos (1863), a primeira obra contemporánea escrita integramente en lingua galega.

No s. XX, o galego recupera os ámbitos de uso culto, grazas a entidades como as Irmandades da Fala, o Grupo Nós ou o Seminario de Estudos Galegos. Estes avances cristalizarán coa súa oficialización no estatuto de autonomía, aprobado en plebiscito en 1936.

O galego coñecerá os maiores avances no seu status social e político tras a desaparición da ditadura en 1975. A aprobación do Estatuto de Autonomía de Galicia en 1981 e a da Lei de Normalización Lingüística en 1983 constitúen dous fitos históricos especialmente relevantes.

Hai 2.700.000 persoas censadas en Galicia, e case dous millóns úsano nas súas interaccións cotiás. Está presente no sistema educativo, onde hai implantado un modelo bilingüe, así como na Administración, nas universidades, en Internet, no comercio etc. 

Hoxe, fálase en Galicia e nas áreas máis occidentais do Principado de Asturias e da Comunidade Autónoma de Castela e León. Permanece vivo na comunidade galega emigrante e é obxecto de estudo e aprendizaxe en 36 universidades de 16 países de América e Europa (incluída España).

Malia que é unha lingua que presenta unha notable homoxeneidade, posúe variedades formais de natureza territorial. Distínguense tres áreas dialectais: oriental, central e occidental. Da fixación do galego estándar ocúpase a Real Academia Galega, fundada en 1906.

Galicia mantén, de sempre, fortes vencellos con Portugal, e é a lingua o máis evidente de todos eles. Isto permite reforzar a proxección internacional do galego e atinxir unha vantaxe competitiva en ámbitos como poden ser a cultura ou a economía.