Idzerda, de eerste radio-omroeper

Ingenieur Hans Henricus Schotanus à Steringa Idzerda (1885-1944) is de gastheer van de avond. Vanuit een geïmproviseerde studio in zijn huis in De Haagse Beukstraat zendt Idzerda, tussen acht en elf uur ’s avonds, het eerste omroepprogramma op de radio uit. Hij gebruikt hiervoor zijn door hemzelf ontworpen en gebouwde draadloze radiotelefonie zender met de roepletters PCGG.

Op 6 november 1919, bij deze allereerste radio-omroepuitzending van Idzerda, is een groep van vijf personen aanwezig. Onder hen is de bekende Nederlandse auteur en radiomaker Herman de Man, toen een onbekende verslaggever. Na de Tweede Wereldoorlog herdenkt hij deze gebeurtenis in een brief aan de weduwe van Idzerda: "Ik behoorde bij het groepje van 5, dat in de Beukstraat verenigd was en daar bijna stikte van ontroering om het wonder dat we er waarnamen (…). En wat waren we toen in 1919 onbezorgd en blij. Ik, jong journalistje, wild gelukkig met m’n primeur, uw man diep bewogen en onhandig van de emotie. Ik heb van dat Wonderlijke oogenblik af gevoeld, dat ik getuige was geweest van een historisch oogenblik (…).”

Hans Henricus Schotanus à Steringa Idzerda wordt in 1885 geboren in een familie van artsen in Weidum, Friesland. Hij breekt met de familietraditie en wordt ingenieur, met een liefde voor radio. Deze ietwat stugge, maar vriendelijke en gepassioneerde Fries ziet de kracht in van de radio als medium, vóór iemand anders dat doet. Hij is een echte vakman en een briljant ingenieur, die leeft voor zijn experimenten. In 1919 zet hij de draadloze radio-omroep op de kaart in Nederland en daarbuiten.

In zijn contract met Philips is opgenomen dat Idzerda de exclusieve rechten verwerft voor het verkopen van de radiolamp aan consumenten en amateurs. De eerste drie letters van zijn naam - fonetisch uitgesproken als IDEEZET - komen prominent op de lamp te staan. Het blijkt een succesvolle marketingtruc van Philips, want Idzerda wordt gerespecteerd door radioamateurs. De verkoopcijfers van de IDEEZET blijven dan ook ver voor op die van de competitie, in het bijzonder de firma Pope in Venlo, die samen met een andere pionier - Leonard Bal - een eigen lamp op de markt had gebracht.

Na de Jaarbeurs-experimenten wordt Idzerda zelfverzekerder: hij regelt een vergunning voor experimentele uitzendingen, maar die is wel beperkt: hij geldt alleen voor experimenten met aangewezen militaire radiostations. Hij interpreteert de vergunning dus erg ruim als hij op 6 november 1919 start met zijn publieke uitzendingen. Aan stoppen denkt hij niet: hij begint meteen twee keer per week met het uitzenden van zijn muziekprogramma.

In 1921 begint Idzerda met een reeks speciale concerten die hem beroemd maken over de landsgrenzen heen: de Kurhaus Concerten. Uitgezonden vanuit het Kurhaus in Scheveningen. Het Engelse 'Wireless Magazine' verzamelt geld van fans in Engeland als steun en Idzerda ontvangt brieven met geld, speciale verzoeken, platen en zelfs cake van zijn fans. Zijn internationale succes groeit nog verder als de Engelse krant 'The Daily Mail' Idzerda sponsort om speciale Engelse uitzendingen te maken voor Britse luisteraars.

Het succes vertaalt zich niet in geld voor Idzerda. Hij draait zelf op voor alle kosten van de radioprogramma's, de aankondigingen en de inhuur van muzikanten. Zelfs met de Britse giften raakt het eind van zijn geld in zicht en hij begint zijn publiek te vragen om bijdragen. Dat valt niet bij iedereen in goede aarde.

De NSF gaat ondertussen verder op het pad dat Idzerda heeft geplaveid: ze bouwen een radiostation in Hilversum, kondigen hun programma's vooraf aan en zenden op vaste tijden uit. Op 21 juli 1923 gaat de zender de lucht in. Het eerste nationale omroepstation is een feit. Al snel volgen er meer. Idzerda's dagen als pionier zijn voorbij. Idzerda gaat ondertussen door in de marge: met de hulp van enkele vrienden maakt hij een doorstart onder de naam Radio-Idzerda. Hij krijgt in 1926 een nieuwe zendvergunning, waarbij hij zijn oude 'call sign' PCGG mag behouden, maar hij krijgt geen toestemming meer om zijn programma's vooraf aan te kondigen. Tussen 1930 en 1931 zendt hij uit met call sign PF1IDZ. Hij maakt op zaterdagnacht een felicitatieprogramma voor zijn publiek van 'nachtuilen' op een golflengte van 298 meter.

Idzerda was zich terdege bewust van zijn plaats in de geschiedenis en van zijn nalatenschap. Hij schonk in 1940 zelf een groot deel van zijn bezittingen aan het Postmuseum, een van de voorlopers van het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid. Hiermee legde hij het fundament voor de huidige Idzerda collectie. Die bestaat uit boeken, documenten, foto's, technische objecten en radio's van Idzerda's bedrijf Technisch Bureau Wireless; later bekend als de N.V. Nederlandsche Radio Industrie en N.V. Radio-Idzerda.