Portret Mikołaja Kopernika tzw. gimnazjalny

Najbardziej rozpowszechniony wizerunek Mikołaja Kopernika, tzw. portret gimnazjalny. Zajmuje wyjątkowe miejsce w ikonografii kopernikańskiej.
Portret przedstawia Mikołaja Kopernika, toruńskiego astronoma w wieku ok. 35–40 lat. Uczony ukazany został jako postać o wyrazistych rysach oraz długich, ciemnych i falistych włosach. Charakterystyczne jest ujęcie oczu, z których lewe znajduje się niżej od prawego, co świadczy mimo wszystko o pewnych niedociągnięciach warsztatu u malującego. Uczony ubrany jest w czarną sutannę z widocznym białym rąbkiem koszuli oraz czerwony kubrak bez rękawów, podbity białym futerkiem przy kołnierzu i ramionach. Tło portretu jest popielate o ciepłym odcieniu.
Dzieło po II wojnie światowej było przedmiotem wnikliwych analiz jego budowy technicznej. Badaniami obrazu zajmowało się czterech polskich konserwatorów: prof. Bohdan Marconi, doc. Leonard Torwirt, prof. Zbigniew Brochwicz i prof. Józef Flik. Marconi, konserwator obrazu z lat 1946–1948, określił czas jego powstania na poł. XVI w. – lata ok. 1540–1560. W tym samym czasie Torwirt sugerował powstanie obrazu w 1. poł. XVI w., wskazując na krąg dürerorwski. Józef Flik, który poświęcił portretowi osobne studium warsztatu malarskiego, próbował związać autorstwo obrazu z postacią Marcusa Gheeraetsa, wskazując na podobieństwo ujęcia portretowanego z grafiką Teodora de Bry, którego wydawnictwo współpracowało z aktywnym na terenie Anglii M. Gheeraetsem. Ustalenie jednoznacznej atrybucji pozostaje niezwykle trudne.
Z kolei w przypadku datacji obiektu rozstrzygające były badania dendrochronologiczne podobrazia. W 1987 r. prof. Tomasz Ważny we współpracy z prof. Józefem Flikiem przeprowadził analizę deski, na której został namalowany portret. Badania dowiodły, że drewno (dąb szypułkowy) pochodzi z drzewa ściętego na początku l. 70 XVI w. Zakładając niezbędny okres sezonowania drewna, można przyjąć, że obraz został namalowany na przeł. l. 70 i 80. XVI w.
Dzieło to od ok. 1594 r. zdobiło wnętrza Biblioteki Gimnazjum Akademickiego w Toruniu. W kolejnych latach obraz był przechowywany w Państwowym Gimnazjum Męskim im. M. Kopernika. W czasie II wojny światowej portret został ukryty w Wyrzysku, co pozwoliło ocalić go od zniszczenia i kradzieży. Obecnie dzieło prezentowane jest w Sali Mieszczańskiej Ratusza Staromiejskiego w Toruniu i stanowi nie tylko bezcenny przykład ikonografii kopernikańskiej, ale jest swoistym pomnikiem kulturowego dziedzictwa regionu.