Ostatnie chwile Mikołaja Kopernika

Prezentowany obraz to szkic do właściwego dzieła „Ostatnie chwile Mikołaja Kopernika”, przechowywanego w Muzeum Mikołaja Kopernika w Rzymie (na wzgórzu Monte Mario). Autor wykonał kilka replik tej samej sceny, a kilka innych szkiców pochodzących z 1870 r. znajduje się w Muzeum Narodowym w Warszawie.
Aleksander Lesser, autor obrazu, był malarzem wiernie odtwarzającym realia historyczne, tworzącym kompozycje przedstawiające przełomowe wydarzenia z dziejów Polski. Zwrot ku tematom historycznym nastąpił w jego twórczości około 1840 r., kiedy namalował słynne obrazy olejne: „Obrona Trembowli przeciw Turkom w roku 1675”, „Anna Chrzanowska w obronie Trembowli” (1840) oraz „Błogosławiony biskup Wincenty Kadłubek piszący kronikę w klasztorze jędrzejowskim” (1844).
Scena przedstawia schorowanego Mikołaja Kopernika, siedzącego w fotelu w swojej pracowni we Fromborku, otoczonego przez przyjaciół i kanoników kapituły warmińskiej.
Pod koniec 1542 r. astronom doznał wylewu krwi do mózgu, a paraliż prawej strony ciała przykuł go do łóżka. W marcu 1543 r., w oficynie Jana Petreiusa w Norymberdze, ukazało się drukiem jego wielkie dzieło „O obrotach ciał niebieskich”. W dniu śmierci, 24 maja 1543 r., przy Koperniku czuwali Fabian Emmerich – kanonik i lekarz – oraz prawdopodobnie Jan Benedykt Solfa, kanonik i nadworny lekarz Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta. Kopernik najprawdopodobniej nie zdążył zobaczyć swojego dzieła w całości. Nawet gdyby je otrzymał przed śmiercią, nie byłby w stanie go przeczytać, gdyż pozostawał nieprzytomny. Pochowano go pod jednym z ołtarzy w katedrze we Fromborku.