Making Moving Image Tells (TH) Part I

แอนิเมชันถูกนิยามขึ้นอย่างหลากหลาย ผ่านกลุ่มคนที่เชี่ยวชาญในแต่ละสาขาความรู้ แอนิเมเตอร์บางคนอาจบอกว่าแอนิเมชันคือศิลปะแห่งการสร้างชีวิตจากสิ่งไม่มีชีวิต บางคนอาจมองว่าแอนิเมชันเป็นภาพเคลื่อนไหวที่เกิดจากภาพนับร้อยนับพันร้อยเรียงกันที่อาจมีหรือไม่มีชีวิตก็ได้ ทั้งหมดนี้ สิ่งที่ถูกนิยามร่วมกันในงานแอนิเมชัน คือกระบวนการสร้างภาพลวงตาผ่านภาพเคลื่อนไหวที่ทำงานกับ ‘พื้นที่’ และ ‘เวลา’

สำนักงานส่งเสริมเศรษฐกิจสร้างสรรค์ (องค์การมหาชน) หรือ CEA ร่วมกับคณะดิจิทัลอาร์ต มหาวิทยาลัยรังสิต, สถานเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสประจำประเทศไทย, สมาคมฝรั่งเศสกรุงเทพ และ Graphy Animation จัดทำนิทรรศการออนไลน์ ‘Making Moving Image Tells เมื่อเรื่องเล่าขยับได้’ ที่จะพาทุกคนมาสัมผัสศิลปะการ ‘เล่าเรื่อง’ ผ่านเทคนิคแอนิเมชันหลากหลายรูปแบบ พร้อมสำรวจกระบวนการสร้างภาพเคลื่อนไหว ที่ทำให้เรื่องเล่าเหล่านั้นมีเอกลักษณ์เฉพาะตัวในการบอกเล่าชีวิต ผู้คน และสังคม ผ่านการผนวกองค์ความรู้ทางอุตสาหกรรมสร้างสรรค์ข้ามแขนง และท้ายที่สุด เพื่อค้นพบความหมายของการเล่าเรื่องในรูปแบบแอนิเมชันของคุณเอง

ความหมายตามรากศัพท์ภาษากรีก แอนิเมชัน (Animation) ประกอบขึ้นจากคำว่า Anima ที่หมายความว่า หายใจ หรือวิญญาณ และคำว่า Mation ในภาษาอังกฤษที่แปลว่า การแสดงออก (Performing) คำว่า Animation จึงมีความหมายว่า ‘การให้ชีวิต (A bestowing of life)’

แต่อย่างไรก็ตาม ความหมายของแอนิเมชันไม่เคยหยุดนิ่งอยู่เพียงหนึ่ง นิยามของแอนิเมชันต่างเปลี่ยนแปลงไปตามบริบทและการเปลี่ยนแปลงของเทคโนโลยีและความคิดของมนุษย์

มนุษย์รับรู้ภาพและการเคลื่อนไหวเพื่อแยกแยะและทำความเข้าใจสิ่งรอบตัว สิ่งใดเคลื่อนไหวได้ สิ่งใดที่หยุดนิ่ง ทักษะนี้ถือเป็นหนึ่งในองค์ประกอบพื้นฐานของสัญชาตญาณมนุษย์

การรับรู้การเคลื่อนไหวประกอบกับความคิดและจินตนาการของมนุษย์ เครื่องมือ และนวัตกรรมที่เปลี่ยนแปลงผ่านยุคสมัย จึงทำให้เกิดเรื่องเล่ามากมายไม่รู้จบ

ประสาทสัมผัส การรับรู้ และประสบการณ์ที่มนุษย์ได้สัมผัสกับภาพนิ่ง ภาพเคลื่อนไหว ภาพลวงตา ล้วนมีส่วนสำคัญต่อการเปลี่ยนแปลงวิธีคิดของมนุษย์

การรับรู้เชิงภาพ (Visual Perception) ของมนุษย์มีวิวัฒนาการมาตั้งแต่ยุคภาพเขียนสีในถ้ำ จนมาถึงการบันทึกภาพนิ่งที่เป็นจุดเริ่มต้นของการนำภาพมาร้อยเรียง จนเกิดเป็นภาพเคลื่อนไหวที่รับรู้ได้ด้วยการฉายในความเร็วที่เหมาะสม

เมื่อการเก็บภาพที่ตาเห็นได้เป็นวัตถุเกิดขึ้น การรับรู้ จดจำสิ่งต่าง ๆ รวมถึงวิธีการจัดการกับอดีตของมนุษย์ก็เปลี่ยนแปลงไป จากการมองอดีตแบบนามธรรมมาสู่การมองเป็นรูปธรรมมากขึ้น

ภาพถ่ายทางอากาศ ภาพถ่ายโดยเรดาร์ ได้เปลี่ยนแปลงการรับรู้และตีความความจริงบนโลกไปอย่างสิ้นเชิง เมื่อมนุษย์สามารถเห็นสิ่งหนึ่งเคลื่อนไหวในระยะที่ไม่สามารถมองเห็นด้วยตาได้เป็นครั้งแรก ผ่านการตีความภาพสัญลักษณ์

แต่ในชีวิตประจำวัน เกือบจะตลอดเวลา มนุษย์มองเห็นภาพเคลื่อนไหวที่มีความเร็วเกินกว่าจะรับรู้หรือสังเกตได้ ว่าภาพเคลื่อนไหวนั้นเกิดจากความต่อเนื่องกันของภาพนิ่งหลาย ๆ ภาพ

นอกจากภาวะระหว่างในแอนิเมชัน จะเป็นความเข้าใจพื้นฐานที่ใช้เพื่อสร้างภาพเคลื่อนไหวแล้ว ยังถูกใช้เพื่อเป็นเครื่องมือในการเฝ้ามองและสังเกตสิ่งต่าง ๆ ที่เกิดขึ้นบนโลกด้วย

ผู้ชมที่ยืนดูผลงานบนกำแพงนี้สามารถควบคุมกรอบการมองและเวลาที่จดจ้องแต่ละภาพ สายตาที่เลื่อนผ่านภาพแต่ละภาพไม่ต่างจากการทำงานของภาพยนตร์ หากแต่ผู้ชมมีอำนาจในการกำหนด 'พื้นที่' และ 'เวลา' ในจังหวะของตัวเอง

งานชิ้นนี้เป็นความพยายามในการบันทึกการเคลื่อนไหวของนักเต้นที่เดินไป-กลับในความเร็วที่ต่างกัน แบบฝึกหัดนี้นำโดยอาจารย์ Mike Croft ที่ชวนมาตั้งคำถามและท้าทายการรับรู้ภาพเคลื่อนไหวแบบ Frame by Frame Animation ที่คุ้นชินในวงการด้วย

ผลลัพธ์ของผลงานจึงเป็นการสำรวจและบันทึกการเคลื่อนไหวที่ถูกรับรู้ ณ ขณะนั้น ๆ โดยไม่อิงกับภาพโครงสร้างโดยรวมทั้งหมดนั่นเอง

เมื่อพูดถึงงานแอนิเมชัน แต่ละคนจะนึกถึงอะไรกันบ้าง?

การ์ตูน 2 มิติ 3 มิติจากสตูดิโอยักษ์ใหญ่ระดับโลก ภาพยนตร์ที่ผู้สร้างวาดภาพนับหมื่นรูปมาต่อกัน ภาพเคลื่อนไหวที่เล่นล้อไปกับเสียงเพลงในมิวสิกวิดีโอ หรือแอนิเมชันก็เป็นแค่การสร้างภาพลวงตาผ่านการทำงานระหว่างพื้นที่และเวลา

การรู้จักและเข้าใจธรรมชาติของพื้นที่ต่าง ๆ ในงานแอนิเมชัน และเปิดมุมมองให้เห็นเทคนิคการสร้างงานที่ไม่ได้มีขีดจำกัด จึงมีส่วนสำคัญในการพัฒนางานแอนิเมชันไม่ว่าจะรูปแบบใดก็ตาม

เรื่องราวที่ถูกเล่าผ่านภาพเคลื่อนไหวจากศิลปินทั้งในไทยและต่างประเทศ ที่มีวิธีคิด ความเชื่อ และมุมมองต่อแอนิเมชันที่หลากหลายต่อไปนี้ ถูกรวบรวมขึ้นเพื่อให้ทุกคนได้ตั้งคำถามต่อการรับรู้การเคลื่อนไหว การเปลี่ยนแปลง และชีวิต ที่อาจทลายกรอบคิดเดิม ๆ ของงานแอนิเมชัน

การเคลื่อนไหวของก้อนพลังงานถูกศิลปินถ่ายทอดลงบนกระดาษ และสร้างการเคลื่อนไหวอย่างต่อเนื่องผ่านการใช้คอมพิวเตอร์

เมื่อทำการหมุน Zoetrope และมองผ่านร่องยาวตัดนั้น ภาพติดตาจะเกิดขึ้นจากความเร็วของการหมุนแกนทรงกระบอก ผู้ชมจะมองเห็นภาพเหล่านั้นเคลื่อนไหวต่อเนื่องกัน

ศิลปินได้พูดถึงการมีส่วนร่วมและส่วนทับซ้อนของพื้นที่ความเป็นเด็กกับความเป็นผู้ใหญ่ในพื้นที่ชุมชนต่าง ๆ และเปิดโอกาสให้ผู้ชมมีส่วนร่วมกับชิ้นงานและพื้นที่นั้น ๆ โดยการเข้าไปควบคุมความเร็วช้าของภาพเคลื่อนไหวด้วยมือของตัวเอง

แต่สุนทรียะทางความรู้สึกที่เกิดขึ้นระหว่างรับชมผลงาน ย่อมแตกต่างกันไปขึ้นอยู่กับทักษะของผู้สร้าง และวัสดุในการสร้างชิ้นงานเช่นกัน

และยิ่งน่าสนใจว่าเครื่องมือและวิธีคิดในการทำงานกับแอนิเมชัน ยังรอให้ผู้สร้างและผู้ชมเข้าไปสำรวจและสร้างความเป็นไปได้ใหม่ ๆ อีกมากมายในอนาคต

“Animation is a medium, not a genre” เป็นวลีที่ถูกใช้และพูดถึงอย่างแพร่หลายในช่วงไม่กี่ปีมานี้ บนพื้นที่ต่าง ๆ ของคนทำงานแอนิเมชันทั่วโลก ด้วยวิธีคิดและวิธีการทำงานที่มองแอนิเมชันด้วยมุมมองใหม่ ว่าเป็นเครื่องมือที่มีศักยภาพในหลายมิติ ไม่ได้มองเป็นเพียงประเภทหรือหมวดของการเล่าเรื่องบนจอภาพยนตร์หรือจอโทรทัศน์เท่านั้น