Ceramic Plate with Hand of Fatima Design

Aardewerken bord met een gestileerde afbeelding van het handsymbool, de zg. hand van Fatima. In het midden van de hand is de naam van God (Allah) in kalligrafische stijl aangebracht. Om de hand heen is een achtpuntige ster, ofwel een Salomonszegel, aangebracht. De ruimte tussen de hand en de ster is opgevuld met groen glazuur beschilderd met florale motieven die geinspireerd zijn door de Perzische keramiektraditie. Het betreft een uniek stuk; het ontwerp van het bord is slechts eenmalig uitgevoerd. Het bord is gemaakt als kunstobject.

Het centrale motief op dit bord, de hand, is een van de meest voorkomende symbolen in de diverse culturele tradities van Marokko. Vrijwel alle Marokkanen, of zij nu Arabisch, Amazigh of joods zijn, kennen het symbool. Europeanen gaven er de naam 'handje van Fatima' aan, naar de dochter van de profeet Mohammed. In Marokko zelf wordt het symbool van de hand aangeduid met het woord khamsa, dat vijf betekent, of het verkleinwoord ervan: khomasiyya.

Het symbool van de hand is al sinds de oudheid bekend in het Middellandse Zeegebied; het is van Italië tot Marokko te vinden. Met de komst van de drie grote godsdiensten in het gebied werd het als symbool opgenomen in het jodendom, het christendom en de islam. De voornaamste betekenis is die van kwaadwerend teken; de hand biedt bescherming tegen het kwaad en in het bijzonder tegen een fenomeen dat bekendstaat als het 'boze oog'. Het geloof in het boze oog gaat uit van het principe dat jaloerse mensen, al dan niet bewust, met hun afgunst schade kunnen toebrengen. Mensen, maar ook dierbare bezittingen als auto's, huizen en huisdieren hebben bescherming nodig tegen deze kwade kracht. Het handje van Fatima kan deze bescherming bieden omdat het een opgeheven hand is, waarmee het kwaad als het ware teruggekaatst wordt. Om die reden is het symbool van de hand te vinden op sieraden, tapijten en keramiek en als versiering op muren en in auto's.

In de afgelopen eeuw begonnen echter steeds meer Marokkanen het geloof in het boze oog als bijgeloof te beschouwen en is er een verschuiving in betekenis opgetreden. Het handje van Fatima wordt steeds vaker gezien als een symbool voor de vijf zuilen van de islam, de vijf plichten waaraan iedere moslim zich dient te houden, of ook wel als voorstelling van de vijf dagelijkse gebeden. Het is deze ontwikkeling die kunstenaar Ahmed Laghrissi (geb. 1962) heeft willen uitbeelden, toen hij van het Tropenmuseum de opdracht kreeg een bord met de hand te maken. Terwijl in de Amazigh-keramiek het handje van Fatima veelal wordt omringd met magische symbolen als schorpioenen, hagedissen en gestileerde ogen, benadrukt Laghrissi Gods almacht door het woord Allah in kalligrafische letters centraal te stellen.

Net als de Marokkaanse keramisten uit de eeuwen voor hem, put ook Laghrissi inspiratie uit de keramiekstijlen uit het Midden-Oosten. Zo zijn de groenblauwe decoraties geïnspireerd op Iraanse patronen. Aangezien het handje ook nog eens is gecombineerd met de achtpuntige ster, een bekend motief in de Arabisch-Andalusische kunst, weerspiegelt het bord in meerdere opzichten de symbiose van verschillende culturen in Marokko.

5,5 x 29cm (2 3/16 x 11 7/16in.)

Source: collectie.tropenmuseum.nl