Pejzaż z wizją słońca

Jerzy Nowosielski rozpoczął edukację artystyczną w latach okupacji. Studiował w Państwowej Szkole Rzemiosła Artystycznego w Krakowie (Staatliche Kunstgewerbeschule Krakau), a po jej zlikwidowaniu w 1943 roku odbywał nowicjat w Ławrze Świętego Jana Chrzciciela pod Lwowem. Poznał tam gruntownie malarstwo ikonowe i tajniki „pisania” ikon. Był to ważny epizod, który twórczości Nowosielskiego nadał specyficzny rys „nostalgii bizantyjskiej”, jak określił to Tadeusz Kantor.

Po wojnie Nowosielski związał się z krakowską awangardą, uczestnicząc w wystąpieniach Grupy Młodych Plastyków zawiązanej w 1946 roku, później współtworząc, a właściwie reaktywując z Tadeuszem Kantorem Grupę Krakowską (1955). Przerzucił się wówczas – jak sam pisał – do kreacji abstrakcyjnych, malując obrazy złożone z figur geometrycznych. Kombinacje trójkątnych form i barw nie były tylko zracjonalizowaną abstrakcją geometryczną, kojarzyły się artyście z losowymi i historycznymi zdarzeniami i malowniczymi cerkiewkami. W tym czasie artysta malował też syntetyczne obrazy z czytelnym odwołaniem do form rzeczywistości – okręty, plaże, widoki morza z odległą linią horyzontu, sylwetki sportowców, martwe natury. Posługiwał się niekiedy fotografią, polemizując z poglądem, jakoby było to czymś „niegodnym malarza” i twierdząc, że fotografia ukazuje „nowe aspekty człowieka”, pozwala „studiować go w takich gestach i pozach, jakie dawni malarze proponowali tylko na podstawie wiedzy anatomicznej, z wyobraźni”.

Okres obowiązywania realizmu socjalistycznego (1949–1955) Nowosielski spędził w zaciszu pracowni, dystansując się od oficjalnego życia artystycznego. Obserwował „upartyjnianie sztuki” przez komunistów z – jak mówił – „wyższego piętra świadomości artystycznej”. Malowane wtedy obrazy określał jako surrealistyczne. Nadrealizm odpowiadał jego skłonności do mistycyzmu. „Jest jasne – pisał – że nadrealistyczna świadomość niezmiernie poszerza i wzbogaca samą ocenę różnorodnych zjawisk w sztuce. Jakby rozszerzała się pojemność emocjonalna, intelektualna i filozoficzna artysty”. Aura nadrzeczywistości, którą emanowały już i wcześniejsze dzieła Nowosielskiego, stała się odtąd znamienną cechą jego twórczości, przybierając wyraźny rys mistycyzmu, określony postawą światopoglądową artysty.

W latach sześćdziesiątych Nowosielski zaczął uprawiać malarstwo religijne – sztalugowe i ścienne – silnie inspirowane sztuką sakralną obrządku wschodniego. W zakresie formalnym widoczna stała się stylizacja, nawiązująca do malarstwa ikonowego, z redukcją przestrzeni, wydłużeniem, hieratycznością i linearnością form, płasko kładzioną, niemal pozbawioną modelunku plamą barwną o zawężonej skali. Ten sposób obrazowania objął pejzaże, akty, sceny rodzajowe – najczęściej ukazujące kobiety przeglądające się w lustrze, podczas toalety lub plażowania, także portrety.