Patrol powstańczy (Pikieta powstańcza)

W drugiej połowie XIX wieku wielu polskich malarzy wyjeżdżało na studia artystyczne do Monachium. Jednym z najważniejszych przedstawicieli tak zwanej szkoły monachijskiej był Maksymilian Gierymski. Do najwybitniejszych dzieł w dorobku tego malarza zaliczany jest obraz Patrol powstańczy, powstały w 1873 roku. Tematem kompozycji jest epizod z powstania styczniowego. Artysta w sugestywny i przejmujący sposób przedstawił powstańczy zwiad. Na pustej piaszczystej drodze ukazał trzech polskich żołnierzy na koniach, rozmawiających z napotkanym wieśniakiem. Wszyscy zwrócili się w lewą stronę, niewątpliwie wypatrując nieprzyjaciela. Czwarty z powstańców zawrócił, aby powiadomić swój oddział o zbliżaniu się wojsk rosyjskich.

Gierymski, w przeciwieństwie do późnoromantycznego obrazowania Artura Grottgera, przedstawiał odheroizowaną prawdę o życiu powstańców. Malował sceny przemarszów, postoje, patrole, trudną codzienność polskich oddziałów, rozproszonych na terenie Królestwa Polskiego i Litwy. Znał to z własnego doświadczenia. Mając bowiem zaledwie siedemnaście lat, zaciągnął się do wojsk powstańczych, walczył prawdopodobnie na terenie Lubelszczyzny i Kielecczyzny.