Stanisław Oświęcimski przy zwłokach Anny Oświęcimówny

Zwiedzając w XIX wieku piękną kaplicę grobową w Krośnie, kryjącą mauzoleum rodziny Oświęcimów, od miejscowych przewodników można było usłyszeć legendę o wielkiej miłości rodzeństwa Stanisława i Anny Oświęcimów. Stanisław, dworzanin Władysława IV, uzyskał dyspensę od papieża i pozwolenie na ślub z siostrą. Niestety, gdy Anna wyczekująca powrotu brata z dalekiej podróży, usłyszała radosną wieść, jej serce nie wytrzymało i umarła. Zrozpaczony brat wybudował dla niej kaplicę grobową i wkrótce sam zmarł.
Mimo iż Karol Szajnocha obalił jej prawdziwość, legenda żyła własnym życiem. Była też doskonałym tematem na duży obraz. Wykorzystał to Stanisław Bergman, malarz, który w 1887 roku podjął naukę w klasie kompozycyjnej Jana Matejki. Z całej historii wybrał moment najsilniej działający na emocje widza, pobudzający do współczucia, a przez to do współudziału w przedstawionej scenie: żalu brata nad trumną ukochanej siostry, ukazanego na tle uczestników pogrzebu: ojca z młodą macochą, członków rodziny i szlachty polskiej, a także kleru, w tym zakonników franciszkańskich. Legenda i stworzona na jej podstawie ilustracja określają obraz jako historyczną anegdotę, gatunek popularny w malarstwie historycznym XIX wieku.