Arras Walka smoka z panterą

Wśród arrasów zamówionych przez króla Zygmunta Augusta i wykonanych w Brukseli w latach około 1550–1560, motywy animalistyczne są obecne w kilku seriach, zarówno w tkaninach biblijnych, jak w werdiurach czy groteskach.

Skrzydlate smoki, fantastyczne hybrydy (kompilacje węża, gada i nietoperza) pojawiają się w cyklu Dziejów Noego i próbują tłumnie dostać się do arki. Pierwszoplanowe miejsce i rolę obejmuje smok w jednej z najbardziej rozpoznawalnych werdiur z królewskiej kolekcji. Duża tkanina, prawie kwadratowego formatu przedstawia zmaganie dwojga potężnych zwierząt – ogromnego smoka i zwinnej pantery o plamistej sierści. Smok dominuje w tym pojedynku, choćby przez efekt wielkich, szeroko rozpostartych nietoperzowych skrzydeł, pokrytych błoniastą skórą w tęczowe wzory. Za nim, na zboczu ziemnego nawisu kryją się trzy małe smoczki, które ów fantastyczny „rodzic” zdaje się osłaniać.

Walka smoka z panterą jest interpretowana jako konflikt dobra i zła, obraz odwiecznego dualizmu w przyrodzie i w sferze ducha. W tradycji łacińskiej smok był zawsze jednoznaczną „ikoną” zła. Pantera, w kategoriach zoologicznych należąca do drapieżników, tutaj okazuje się niespodziewanie wcieleniem cech pozytywnych, a nawet – symbolem Chrystusa. Zawdzięcza to wczesnochrześcijańskim przekazom, zawartym w zbiorach legend i pseudonaukowych tekstów na temat przyrody, zwanych Fizjologami. Podają one, że młode pantery rodzą się martwe i ożywają dopiero po trzech dniach, co dla średniowiecznych egzegetów stanowiło paralelę do zmartwychwstania Chrystusa. Z drugiej strony złowrogą i destrukcyjną tożsamość smoka łagodzi zawarty w tej scenie motyw rodzicielskiej troski o młode. Groźny osobnik jawi się tu jako obrońca swojego potomstwa. Ta ambiwalencja może być świadectwem typowo renesansowego dyskursywnego myślenia o prawach natury i prawach moralnych.

Niezależnie od ukrytych znaczeń arras, niezwykle atrakcyjny wizualnie, usprawiedliwia jedną z nazw nadawanych w szesnastowiecznych źródłach Zygmuntowskim werdiurom, określanych jako pugnae ferrarum (walki bestii). Termin ten dotyczy jednak tylko niewielkiej części wawelskiego zespołu arrasów krajobrazowych ze zwierzętami. Tapiserię wykonał niezidentyfikowany brukselski tkacz, którego przyjęło się nazywać Mistrzem znaku „z pętlą”.