The Battles of Alexander the Great

Ysgrifennwyd llawysgrif Peniarth 481D ar femrwn yn niwedd y 15fed ganrif. Mae dwy ran i’r llawysgrif, ac mae’n debyg i’r ddwy ran gael eu rhwymo’n un gyfrol o’r cychwyn cyntaf, yn Lloegr yn ôl pob tebyg. Dyma un o lawysgrifau canoloesol harddaf eu haddurn y Llyfrgell, ac mae’n enghraifft brin o oroesiad mewn rhwymiad gwreiddiol.

Erys peth dirgelwch ynglŷn â hanes cynnar y llawysgrif. Bu’n eiddo i Syr John Cutts o Childerly, swydd Gaergrawnt (bu f. 1615) a’i gyfoeswr Thomas Gawdy o Snitterton, swydd Norfolk. Wedi hynny, mae’n bosibl iddi fod yn llyfrgell Syr Kenelm Digby (1603-1665), y bu i’w wyres briodi Richard Mostyn (1658-1735) o Benbedw, sir Fflint. Dengys y llyfrblat sydd ynddi fod y llawysgrif ym Mhenbedw ar ddechrau’r 19eg ganrif, ac fe’i trosglwyddwyd wedyn yn sgil priodas i blasty Peniarth, Meirionnydd. Cafodd ei heithrio o werthiant llawysgrifau Peniarth i Syr John Williams ym 1904, ond fe’i prynwyd yn ddiweddarach gan Miss Gwendoline a Miss Margaret Davies o Regynog, a’i cyflwynodd yn rhodd i Lyfrgell Genedlaethol Cymru ym 1921.