De Iguanodons van Bernissart

De acht specimens van Iguanodon bernissartensis in deze kooi zijn bijlange niet allemaal even groot: hun lengte varieert van 629 tot 730 cm en hun hoogte van 390 tot 506 cm! Het enige exemplaar van Mantellisaurus atherfieldensis (voordien gekend als Iguanodon mantelli en later als Iguanodon atherfieldensis) is duidelijk kleiner: het is 391 cm lang en 362 cm hoog.

Pyriet blinkt als goud, maar het is gewoon ijzerdisulfide (FeS2) en dus waardeloos. Het wordt daarom ook wel gekkengoud genoemd.
De skeletten van de iguanodons van Bernissart waren volledig gevuld met pyriet. Toen de klei van de moerassen de dinosauruskrengen bedekte, werden deze door blauwwieren (cyanobacteriën) ontbonden. Het zuur dat hierdoor vrijkwam, reageerde met het ijzer uit de klei, waardoor pyriet ontstond. Beetje bij beetje vulde dit de vele gaatjes in de beenderen.

Het woord 'pyriet' komt van het Oudgriekse puritês lithos, wat 'vuursteen' betekent. De prehistorische mensen maakten er immers vuur mee: ze klopten met het pyriet tegen een vuursteen tot er vonken uitsloegen. Die deden een droge tondelzwam gloeien en die liet dan weer droge twijgjes en gras ontbranden …

De ‘Cran van de iguanodons’: zo heet de met klei gevulde verzakking met de skeletten. De ploeg graaft er op 322 meter diepte verschillende gangen door. Bij het begin van de hoofdgang bevinden zich twee iguanodons verticaal met hun schedel naar beneden. Meer in het midden liggen de skeletten bijna horizontaal. Telkens de opgravers er één vrijleggen, verdelen ze het in blokken die ze met gips instrijken. In het totaal brengen ze zo bijna 600 blokken in paardenkarretjes naar boven.

De opgegraven skeletten werden in 0,5 tot 2 meter grote blokken verdeeld (de omtrekken zien we op deze tekening). Elk exemplaar kreeg een letter en elk blok een cijfer, die verwezen naar de nauwkeurige aanduiding van hun vindplaats op een plan. Zo konden de mensen later in het atelier de vrijgemaakte fossielen precies in de houding leggen waarin ze gevonden werden. Gustave Lavalette maakte deze gedetailleerde tekening van een Iguanodon bernissartensis in 1883.

Dit specimen is veel kleiner dan de andere. Zijn skelet en dat van Iguanodon bernissartensis vertonen inderdaad kleine verschillen. Maar om er zeker van te zijn dat ze tot een andere soort behoren, zouden we moeten nagaan of ze zich kunnen voortplanten (als ze vruchtbare nakomelingen kunnen hebben, zijn ze van dezelfde soort). Het spreekt vanzelf dat dit niet gaat met dieren die al miljoenen jaren uitgestorven zijn! Het blijft dus geheim …

In 1882 stelde Louis De Pauw – de man met baard en gebogen knie – onder leiding van Louis Dollo een van de volledigste exemplaren in een ‘vermoedelijk levensechte houding’ op. Hiervoor was een hoge ruimte nodig: dit werd de Sint-Joriskapel (nu een deel van de Koninklijke Bibliotheek). Ze bouwden er een stelling, waaraan ze de beenderen met touwen ophingen. Ze pasten dan de lengte van de touwen aan, tot elk been een zo natuurlijk mogelijke stand innam. Nadat ze het skelet ineengezet hadden, bezorgden ze het een ijzeren steungeraamte.

Rond 1880 was er in het Hof van Nassau niet genoeg plaats meer om de iguanodons tentoon te stellen. Het museum verhuisde dan maar naar het ‘klooster’ in het Leopoldpark. Hiertegenaan werd de Janletvleugel opgetrokken, die sinds 1902 de iguanodons huisvest. Deze foto van de bouwwerkzaamheden dateert uit 1900: waar de fotograaf stond, bevindt zich nu de hoek van de glazen kooi.

De iguanodons staan al sinds 1902 in de Janletvleugel. Maar tot 1932 waren ze blootgesteld aan lucht, temperatuurveranderingen en vochtigheid. Ze verbrokkelden langzaam maar zeker. Daarom werden tussen 1933 en 1937 alle skeletten gedemonteerd en in een beschermend mengsel van alcohol en schellak gedrenkt. Hun bruine kleur is dus heus niet het gevolg van hun verblijf in een steenkoolmijn.

In 1940 werden de skeletten van de iguanodons weer uiteengehaald: de bombardementen zouden ze kunnen beschadigen of zelfs volledig vernietigen. Ze vonden een onderkomen in de kelders, die met zandzakjes werden afgesloten. Maar het was daar zo vochtig dat ze al terug naar de zaal moesten voordat de Tweede Wereldoorlog afgelopen was!

Hoewel ze meer dan eens uiteengehaald en ineengezet zijn, staan de iguanodons nog steeds in dezelfde kangoeroehouding als bij hun allereerste opstelling.

De vissen uit Bernissart waren zoetwatervissen. Die Amiopsis dolloi is verwant met Amia calva, die nu rondzwemt in de moerassen van de Everglades in Florida (USA).

Chitracephalus (rechts) trok zijn kop zijdelings onder het pantser. Peltochelys (links) trok hem recht achterwaarts naar binnen. Beide schildpadden zijn verwant aan recente zoetwaterschildpadden.

Omdat dit krokodilletje voor het eerst in Bernissart ontdekt werd, kreeg het de naam Bernissartia fagesii. Zijn rugschild bestaat uit talrijke rijen plaatjes. Dit exemplaar is 66 cm lang.

De bijna twee meter lange Goniopholis simus was de grootste krokodil uit Bernissart. Zijn rugschild bestaat, in tegenstelling tot dat van Bernissartia fagesii, uit slechts twee rijen plaatjes.

Deze kegel (Pityostrobus bernissartensis) en dit stukje verglaasd hout (Pinoxylon) zijn twee uit Bernissart afkomstige fossielen van naaldbomen.

De meeste fossiele plantenresten uit Bernissart zijn afkomstig van deze moerasvaren, Weichselia reticulata. De plantenetende iguanodons aten er waarschijnlijk veel van.

Zonder twijfel was de omgeving van Bernissart toen warm en vochtig: verscheidene soorten zijn typisch voor een warm klimaat (krokodillen, cicade …) of voor moerassen (de vissen Amiopsis, de varens Weichselia …).