Irena Sendlerowa

Irena Sendlerowa z domu Krzyżanowska urodziła się 15 lutego 1910 r. w Warszawie. Jej ojciec, lekarz i społecznik, prowadził w Otwocku sanatorium dla gruźlików. Często leczył chorych nieodpłatnie.

„Gdy ktoś tonie, trzeba mu podać rękę” – mówiła Sendlerowa o wzorcach wyniesionych z rodzinnego domu.

Na początku lat 30. Irena wyszła za mąż i rozpoczęła życie zawodowe – podjęła pracę w dziale prawnym Sekcji Pomocy Matce i Dziecku przy Wolnej Wszechnicy Polskiej.

Od 1935 r. pracowała w warszawskim Wydziale Opieki Społecznej i Zdrowia Publicznego jako opiekunka społeczna. Szczególną uwagę poświęcała młodym kobietom, bezdomnym, samotnym matkom. Wspierała je i uczyła, np. jak zapobiegać chorobom wenerycznym czy niechcianej ciąży.

Od 1941 r. za ucieczki z getta i ukrywanie się poza jego murami Niemcy karali Żydów śmiercią. Karali tak samo także tych, którzy pomagali im się ukryć. Próby ucieczek podejmowano głównie w 1942 r., gdy w getcie rozpoczęła się tzw. wielka akcja likwidacyjna, czyli wywożenie ludzi do ośrodków zagłady.

Sendlerowa i jej współpracowniczki z Wydziału Opieki w okresie tym starały się pomagać przede wszystkim dzieciom – wyprowadzać je z getta i szukać schronienia po tzw. aryjskiej stronie.

Dzieci wyprowadzone z getta kierowane były do polskich rodzin lub zakładów opiekuńczych. Fałszywe skierowania podpisywał kierownik Wydziału Opieki, Jan Dobraczyński. Jego kontakty z dyrektorami ośrodków były wtedy niezwykle cenne.

Znalezienie bezpiecznego miejsca po tzw. aryjskiej stronie dla ukrywających się Żydów było wyjątkowo trudne i musiało odbywać się w tajemnicy, zarówno przed Niemcami, jak i polskim otoczeniem. Większość Polaków, zaabsorbowana zmaganiem się z trudnościami dnia codziennego, pozostawała bierna wobec Zagłady. Na udzielenie Żydom pomocy decydowali się tylko nieliczni. Byli i tacy, którzy współpracowali z Niemcami i wydawali ukrywających się Żydów.

Najpewniej w styczniu 1943 r. Irena Sendlerowa nawiązała kontakt z Julianem Grobelnym „Trojanem”, przewodniczącym „Żegoty”, który zaproponował jej współpracę. Dzięki jej podjęciu łączniczki otrzymały wsparcie finansowe i kontynuowały działalność pomocową w ramach powstałego wtedy referatu dziecięcego „Żegoty”.

Irena Sendlerowa zamieszkała u Palestrów na warszawskim Mokotowie. Tam zastało ją powstanie warszawskie, które wybuchło 1 sierpnia 1944 roku. Do września służyła jako pielęgniarka w punkcie sanitarnym przy ulicy Fałata.

Pod nazwiskiem Zgrzembski ukrywał się z Sendlerową jej kolejny mąż Adam Celnikier, którego wcześniej wspomagała w getcie. Wszyscy uniknęli obozu w Pruszkowie i trafili na Okęcie, gdzie współtworzyli punkt szpitalny.

Ze Stefanem Zgrzembskim miała dwóch synów i córkę. Jeden z chłopców zmarł niedługo po urodzeniu, drugi chorował na serce i odszedł przedwcześnie w latach 90. Na początku lat 60. ponownie zeszła się z pierwszym mężem, Mieczysławem Sendlerem.

Od 1968 r. Polska i Izrael nie utrzymywały kontaktów dyplomatycznych. Do Jerozolimy Irena Sendlerowa dotarła dopiero w 1983 roku. Wtedy uroczyście zasadziła swoje drzewo w Yad Vashem. Stoi ono tuż przy wejściu do Ogrodu Sprawiedliwych.

„Drzewko na górze w Jerozolimie to nawet coś więcej niż pomnik. Pomnik bowiem można by zniszczyć, a Drzewko Pamięci będzie zawsze rosło” – powiedziała podczas uroczystości.

Mimo oficjalnych odznaczeń, działalność Ireny Sendlerowej przez wiele lat pozostawała szerzej nieznana. Dopiero w 2000 r. jej historia została odkryta i zaczęła być popularyzowana. Od tego czasu o życiu Ireny Sendlerowej powstało wiele filmów, została ona wyróżniona licznymi odznaczeniami, a w 2007 i 2008 r. zgłoszona do Pokojowej Nagrody Nobla.

W 2007 r. otrzymała Order Uśmiechu, który przyznawany jest przez dzieci. Był, jak mówiła, najmilszym odznaczeniem, jakie dostała. Inicjatorem uhonorowania był nastoletni wówczas Szymon Płóciennik. Zgodnie z tradycją, przed otrzymaniem orderu, Irena Sendlerowa musiała wypić sok z cytryny, a następnie uśmiechnąć się.

Irena Sendlerowa zmarła 12 maja 2008 roku. Od tego czasu jej życie i działalność stale upamiętniane są na wiele sposobów. Jest patronką ulic, alej, skwerów, szkół i nagród, a jej wizerunek utrwalany jest na muralach, monetach oraz znaczkach pocztowych. Inicjatywy te mają zarówno charakter oficjalny – państwowy czy samorządowy, jak i oddolny.

Jej postać łączy i inspiruje. Wojenne życiorysy Ireny Sendlerowej i jej licznych współpracowniczek i współpracowników to przykłady wyjątkowej postawy, jaką w czasie Zagłady w Polsce wykazali się tylko nieliczni, działający w zagrożeniu, w obliczu kary śmierci, wśród obojętności, a nierzadko także wrogości wobec Żydów.

„Chciałabym, aby zachowała się pamięć o wielu szlachetnych ludziach, którzy narażając własne życie ratowali żydowskich braci, a których imion nikt nie pamięta. Ale pamięć nasza i następnych pokoleń musi też zachować obraz ludzkiej podłości i nienawiści, która kazała wydawać wrogom swoich sąsiadów, która kazała mordować. Widzieliśmy też obojętność wobec tragedii ginących. Moim marzeniem jest, aby pamięć stała się ostrzeżeniem dla świata. Oby nigdy nie powtórzył się podobny dramat ludzkości” – powiedziała Irena Sendlerowa, odbierając w 2003 r. nagrodę im. Jana Karskiego.