Joos. De (on)eindigheid van Vijd

Het verhaal van de Beverse opdrachtgever van het wereldberoemde Lam Gods

Ghent Altarpiece: portrait of Joos Vijd (1432) door Jan and Hubert Van EyckGemeente Beveren

Joos Vijd (ca. 1360-1439) is de derde zoon van Clais Vijd en Amelberga Van der Elst, een voornaam echtpaar uit de politieke elite van Beveren.

Ghent Altarpiece: The Adoration of The Lamb van Jan and Hubert Van EyckGemeente Beveren

Joos Vijd zou later in zijn leven de gebroeders Van Eyck de opdracht geven om het beroemdste schilderij ooit te maken: De aanbidding van het Lam Gods.

Jan Van Eyck at work in his art studio van Gemeentearchief Beveren - 's Lands Glorie, dl. III, nr. 192Gemeente Beveren

Maar wie was Joos Vijd nu eigenlijk? In deze expo leer je hem beter kennen!

Scheldekaart van Rupelmonde tot de Noordzee (1505)Oorspronkelijke bron: FelixArchief

Joos Vijd wordt omstreeks 1360 geboren in de waterburcht Singelberg, het politiek en militair hoofdkwartier van het Land van Beveren. Het ligt strategisch aan de Schelde, de grens tussen Vlaanderen en Brabant.

Fiscal account of Felix de Hondt on behalf of the Flemish Count in the villages of of Waas. van Felix De HondtGemeente Beveren

De vader van Joos, Clais, zwaait de scepter op Singelberg en in Beveren. Hij is burchtvoogd en plaatselijk de bestuurlijke, juridische en financiële vertegenwoordiger van de graaf van Vlaanderen die ook heer van Beveren is.

The moat of Singelberg van Gemeente Beveren - Grafische dienstGemeente Beveren

Waar in de middeleeuwen het indrukwekkende Singelbergcomplex stond, rest vandaag alleen een mysterieuze motteheuvel met een gracht rond.

Tik om te ontdekken

The construction of the curch in the peat village of Verrebroek. van Grafische dienst BeverenGemeente Beveren

Clais Vijd heeft ook de leiding over de turfontginning in het moerassige noorden van het Land van Beveren. Turf is voor de opkomende nijverheden in Gent en Antwerpen een belangrijke energiebron. De turfhandel is dus een bijzonder winstgevende zaak.

Our Ladies' church of Melsele van Grafische dienst BeverenGemeente Beveren

Joos’ moeder is Amelberga Van der Elst, een dochter van een vooraanstaande familie uit Melsele.
Samen met Clais krijgt ze minstens vijf kinderen. Drie zonen, namelijk Clais de Jonge, Christoffel en Joos en twee dochters: Elisabeth en Mabelie.

Tik om te ontdekken

Amelberga Van der Elst sticht een jaargetijde in de parochiekerk van Melsele. Zij wenst haar nagedachtenis voor eeuwig levendig te houden.

Bull issued by pope Urban IV declaring the foundation of the chapel of The Holy Ghost in the church of Saint-Martin in Beveren-WaasGemeente Beveren

Clais en Amelberga stichten in 1378 een kapelanie in de Sint-Martinuskerk van Beveren. Ze krijgen hiervoor de pauselijke toestemming van Urbanus VI.

Lead seal of pope Urban VI with the effigies of Saint Paul and Saint Peter, Uit de collectie van: Gemeente Beveren
Minder tonenMeer informatie

Pope Urban VI and the Anti-Pope Clement VII (about 1480–1483) door Master of the Getty FroissartThe J. Paul Getty Museum

In datzelfde jaar 1378 verliest Urbanus VI een groot deel van zijn prestige. Clemens VII, de verkozen Franse tegenpaus, vestigt zich in Avignon en bekampt Urbanus VI in Rome. Het Westers Schisma is een feit.

Tondal Suffers a Seizure at Dinner (1475) door Simon MarmionThe J. Paul Getty Museum

Joos Vijd groeit op in een welvarend gezin, dat aan de top staat in het graafschap Vlaanderen. Zijn ouders breiden hun aanzien en invloed gaandeweg over de grenzen van het graafschap uit.

King Charles VI of France Preparing for War with England (about 1480–1483) door Master of the Getty FroissartThe J. Paul Getty Museum

In 1379 breekt in Vlaanderen een bloedige oorlog uit. De Gentenaren komen in opstand tegen het grafelijk gezag en lokken in een mum van tijd een algemene rebellie uit. Clais Vijd staat pal aan de zijde van de graaf. Vanaf de eerste schermutselingen laat hij Singelberg versterken met extra manschappen, geschut en wapens. Hij controleert ook de scheepvaart op de Schelde tussen Antwerpen en Mechelen.

Ghent Altarpiece: The Knights of Christ van Jan and Hubert Van EyckGemeente Beveren

De trouw van Clais loont: Clais en Christoffel, de oudste zonen, worden tot ridder geslagen en opgenomen in de adel.

Stained glass with heraldic weapon of the Triest family in castle Cortewalle Beveren. van Grafische dienst BeverenGemeente Beveren

Oudste dochter Elisabeth Vijd trouwt met de edelman Joos Triest, baljuw van het Land van Waas en later van de Vier Ambachten. Clais junior wordt enkele jaren later baljuw van het Land van Waas. De toekomst lacht de kinderen van Clais en Amelberga toe.

LIFE Photo Collection

In 1390 verandert alles. Filips de Stoute, hertog van Bourgondië volgt zijn schoonvader op als graaf van Vlaanderen. Hij laat meteen de rekeningen van de grafelijke vertegenwoordigers controleren. De jarenlange fraude van Clais Vijd komt aan het licht. Hij wordt uit zijn functies gezet, krijgt een fikse boete, en gedwongen Singelberg en het Land van Beveren te verlaten.

Ghent Altarpiece: detail of the skyline of a medieval city van Jan and Hubert Van EyckGemeente Beveren

Clais en Amelberga gaan in hun huis in Gent wonen. Clais werkt met veel succes verder in de handel van turf, laken en ijzer. Clais de Jonge sterft in december 1390. Ook Joos en zijn jongere zus Mabelie verhuizen naar Gent.

Ghent Altarpiece: portrait of Elisabeth Borluut van Jan and Hubert Van EyckGemeente Beveren

Joos trouwt kort na zijn aankomst in Gent met Elisabeth Borluut. Zij is een dochter uit een van de oudste en meest vooraanstaande families met een lange traditie in het bestuur van de stad. Dit is voor Joos het begin van een bloeiende politieke carrière: hij wordt lid van de Gentse poorterij, schepen en diplomaat, en burgemeester. Het echtpaar Vijd-Borluut behoort tot de elite van Gent.

Postcard of Ledeberg and PamelGemeente Beveren

Ondertussen zit vader Clais evenmin stil. In 1397 koopt hij de heerlijkheid Pamel en Ledeberg, wat hem persoonlijk de adellijke titel oplevert die hij al lang ambieert. De familie Vijd is een volwaardig adellijk geslacht.
Joos erft na zijn dood als enige overblijvende zoon de heerlijkheid en de adellijke titel.

De Sint-Elisabethsvloed (ca. 1490 - ca. 1495) door Meester van de Heilige Elisabeth-PanelenRijksmuseum

Maar nooit verliest Joos zijn geboortestreek uit het oog. Hij verdeelt zijn tijd tussen Gent en Beveren. Hij houdt er zich intensief bezig met de bedijkingen in het noorden van het Land van Beveren. Dat is een noodzaak om het land te kunnen beschermen tegen talrijke stormvloeden.

Op 19 november 1404 houdt de Sint-Elisabethsvloed lelijk huis in het Land van Beveren en zet grote gebieden in Kieldrecht, Kallo en Melsele onder water.

Map book of the polder of Melsele: Vitshoek van Lieven Thuyne, sworn surveyorGemeente Beveren

In 1414 krijgt Joos Vijd van de hertog Jan zonder Vrees de toelating om het overstroomde gebied van Beveren in Melsele, Kallo en Verrebroek opnieuw te bedijken. Joos doet dit samen met investeerders uit Gent en uit de omgeving van de hertog.

Castle of Ter Welle van Grafische dienst BeverenGemeente Beveren

In 1416 besteedt Joos Vijd de bedijkingswerken aan Melselepolder uit aan Geraard Brissinc en ridder Daneel Vilain, eigenaar van Hof ter Welle.

Cortewalle Castle in Beveren, southern wing van Freddy BuysGemeente Beveren

Joos Vijd zelf is in Beveren eigenaar van het landgoed Te Walle, dat hij laat verbouwen tot een moderne waterburcht. We kennen het vandaag als het feeërieke kasteel Cortewalle.

Ghent Altarpiece: detail of the Cortewalle Castle in Beveren van Jan and Hubert van EyckGemeente Beveren

Is dit gebouwencomplex op het middenpaneel van het Lam Gods te identificeren als het kasteel Cortewalle? Met de restauratie van het Lam Gods is deze tekening verdwenen. Dit betekent dat dit een latere overschildering is, misschien in opdracht van Antoon Triest, bisschop van Gent, erfgenaam van de familie Vijd en geboren op het kasteel Cortewalle?

Page out of the Register of the aldermen of the Gedele, Ghent. van Schepenbank van Gedele, GhentGemeente Beveren

In de erfenisverdeling die Joos Vijd in 1433 laat opmaken voor de schepenbank van Gent, beschrijft hij het goed Te Walle als ...

... de behuusde stede te Walle met een moestuin, boomgaard, neerhof, pachterswoning en stallingen.

The 18th-century Castle Hof ter Saksen in Beveren van Grafische dienst BeverenGemeente Beveren

Het leengoed Hof ter Saksen is eigendom van Jan Vijd, de oudste onwettige zoon van Christoffel. Joos heeft een goede relatie met Jan die tussen 1426 en 1431 opklimt tot baljuw van het Land van Beveren.

Heraldic weapon of the Vijd family in their private chapel in the cathedral of Saint-Bavo in GentGemeente Beveren

Zelf hebben Joos en Elisabeth geen kinderen, geen erfgenamen voor de adellijke titel en hun immense fortuin.
Is dat de reden waarom Joos en Elisabeth rond 1420 beslissen om een eigen kapel in te richten in de belangrijkste kerk van Gent, de Sint-Janskerk (later de Sint-Baafskathedraal)?

Enlistment of goods owned by Elisabeth Borluut, widow of Joos VijdGemeente Beveren

Het onderhoud en het beheer van de Vijdkapel laten Joos Vijd en Elisabeth Borluut financieren met de pachtinkomsten uit de recent ingepolderde gronden in Verrebroek die hun eigendom zijn.

De stichting van een jaargetijde door Joos Vijd en zijn vrouw in de Sint-Janskerk.

Het Lam Gods van de gebroeders van Eyck in de Sint Bavo te Gent (1829) door De Noter, Pierre FrançoisRijksmuseum

Op 6 mei 1432, het feest van Johannes de Doper, presenteren Joos Vijd en Elisabeth Borluut in de Sint-Janskerk te Gent 'De aanbidding van het Lam Gods' aan de wereld. Diezelfde dag wordt Joos, de tweede zoon van Filips de Goede en zijn echtgenote Isabella van Portugal in dezelfde kerk gedoopt. Voor Joos en Elisabeth is de eer compleet.

The Convent of the Hermits of Saint William in BeverenGemeente Beveren

De laatste jaren van hun leven wijden Joos Vijd en Elisabeth Borluut aan hun spirituele levenswerken: de bestaande Vijdkapel in de Gentse Sint-Janskerk én de stichting van een gast- of godshuis op het thuisfront in Beveren. De eerste ideeën voor dit Beverse godshuis hebben ze wellicht al in 1414, maar de feitelijke uitvoering ervan wordt pas na het overlijden van Joos en Elisabeth opgenomen door hun erfgenamen.

Tik om te ontdekken

Hun erfgenamen (Triest en Vilain) nemen dit voornemen ter harte en leggen de basis voor het Wilhelmietenklooster dat eeuwenlang een begrip zal zijn in Beveren. Het Wilhelmietenklooster blijft bestaan tot haar opheffing door keizer Jozef II in 1784. Vandaag is op de site de Sint-Maarten Bovenschool gevestigd.

Copper engraving of the Land of Beveren van Lucas Vorstermans, Baroque engraver (1595-1675)Gemeente Beveren

Het Beveren van vandaag is vormgegeven door Joos Vijd en zijn familie. Inwoners en toeristen genieten nu nog steeds van zijn realisaties. De kastelen, de kerken en de polders zijn de eeuwigdurende erfenissen van Joos Vijd voor Beveren!

Credits: verhaal

Sint-Baafskathedraal Gent, www.lukasweb.be - Art in Flanders
Rijksarchief Gent
Archief Gent
Rijksmuseum Amsterdam
The J. Paul Getty Museum Los Angeles
Erfgoed Rausa
Centrum voor Agrarische Geschiedenis (CAG)
Congregatie van Onze-Lieve-Vrouw-Presentatie Beveren
Archief van de kerkfabriek van de Sint-Martinuskerk Beveren
Gemeentearchief Beveren
Archief de Bergeyck Beveren

Credits: alle media
Het uitgelichte verhaal kan in sommige gevallen zijn gemaakt door een onafhankelijke derde partij en kan afwijken van de standpunten van de hieronder vermelde instituten die de content hebben geleverd.

Geïnteresseerd in Visual arts?

Krijg updates met je gepersonaliseerde Culture Weekly

Je bent helemaal klaar

Je krijgt deze week je eerste Culture Weekly.

Homepage
Ontdekken
Spelen
Dichtbij
Favorieten