MIĘDZY OBIEKTAMI. KORESPONDENCJE, KONFRONTACJE…

Monika Piwowarska, autorka cenionych
tkanin artystycznych, zaprojektowała w latach 40. XX wieku serię lalek pacynek.
Powstały one jako wzory do produkcji seryjnej – rzemieślniczej i przemysłowej –
na zlecenie Biura Nadzoru Estetyki Produkcji. Instytucja ta zamawiała i
gromadziła przedmioty i projekty, które miały być w przyszłości wdrażane do
produkcji – zabawki, metaloplastykę, biżuterię, tkaniny, koronki, galanterię i
tym podobne wyroby. Początkowo dostarczali je m.in. artyści wykształceni
jeszcze przed wojną i niezwiązani z projektowaniem dla przemysłu. W latach
pięćdziesiątych zaczęli działalność pierwsi profesjonalnie przygotowani projektanci,
zatrudniani także w Instytucie Wzornictwa Przemysłowego, który był kontynuacją
BNEP-u.

Monika Piwowarska, lalka pacynka, 1945–1948, drewno toczone, tkaniny drukowane, szycie

Stolik projektu Hanny Lachert, o prostej jesionowej
konstrukcji, z blatem wypełnionym barwionym na czarno szkłem, często zestawiany
z krzesłem „Muszlą” tej samej autorki, był masowo produkowany przez Spółdzielnię
Artystów „Ład” w latach 50. i 60. XX wieku. Jako udany, dobrze spełniający
oczekiwania użytkowników produkt trafił do wielu sal kawiarnianych, poczekalni
i mieszkań prywatnych. Dziś, odkrywany na nowo, odzyskuje popularność.

Krzesło „Muszla” to charakterystyczny
dla stylistyki tamtych lat mebel o nowoczesnym, organicznym kształcie,
tapicerowany, pokryty tkaniną bouclé w modnym wówczas musztardowym kolorze.
Cechy typowe dla epoki sprzed sześćdziesięciu lat są równie atrakcyjne dla
współczesnego odbiorcy.

Hanna Lachert, Spółdzielnia Artystów „Ład”, krzesło „Muszla”, 1956, jesion, gięta sklejka, tapicerka

Mimo że wykonany w technice
tradycyjnego dywanu wiązanego, o gęstym i długim runie, charakteryzuje się nowoczesnym
abstrakcyjnym wzorem i ciekawą kolorystyką (kolory: limonkowy, czerń, amarant).
Wykonała go jedna z czołowych artystek tkaczek zajmujących się w latach sześćdziesiątych
unikatową tkaniną dekoracyjną, zdobywczyni wielu nagród, m.in. na
międzynarodowych festiwalach tkaniny w Lozannie.

Jolanta Owidzka, dywan „Zielenie”, 1961, dywan wiązany, wełna

Agnieszka Czop, Joanna Rusin, dywan „Cars”, 2004, filc wełniany wycinany laserem

Po ukończeniu Wydziału Tkaniny i Ubioru w łódzkiej ASP autorki dywanu „Cars” związały się z fabryką dywanów Dywilan. Jako jedne z pierwszych zajęły się projektowaniem nowoczesnych, wycinanych w wełnianym filcu tkanin dekoracyjnych, które mogą jednocześnie pełnić funkcję interaktywnych zabawek dla dzieci. W tym cyklu powstały dywany z jasnego filcu (klejonego z wielu warstw), z wyciętymi sztancą wgłębieniami do dowolnego wypełniania odpowiednimi kolorowymi elementami, np. w kształcie krążków, zwierząt czy samochodzików.

Dwa najbardziej charakterystyczne dla
ćmielowskiej przedwojennej porcelany serwisy – „Kula” i „Płaski” – są utrzymane
w nowoczesnej stylistyce art déco. Fabryka na początku lat 30. XX wieku zakupiła ich projekty w
paryskiej pracowni Bogdana Wendorfa.

Serwis „Kula” jest dekorowany kobaltem ze złoceniem – jednym z typowych zdobień tego kompletu.

Serwis "Płaski" wyróżnia się ciekawym kubizującym deseniem w postaci przenikających się kół i okręgów.

Bogdan Wendorf, Fabryka Porcelany i Wyrobów Ceramicznych Sp. Akc. „Ćmielów”, fragment serwisu „Płaski”, 1932–1934, porcelana szkliwiona, złocenia

Kolekcja porcelanowych naczyń o zróżnicowanych dekoracjach została zaprojektowana przez Ćmielów Design Studio, kierowane przez Marka Cecułę, z myślą o samodzielnej aranżacji zestawów.

Nadruki dekoracyjne, wykonane w trzech kolorach: szarym, czarnym i złotym...

... oraz w kilku wariantach deseni, m.in. kubizującym, opartowskim i odbiegającym od nich arabeskowym, dają możliwość dowolnego konfekcjonowania zestawów na zasadzie harmonijnego eklektyzmu opartego na atrakcyjnych kontrastach.

Prototyp fotela projektu Jana Kurzątkowskiego, wybitnego polskiego projektanta, profesora na Wydziale Architektury Wnętrz ASP w Warszawie, należy do rodziny mebli eksperymentalnych, w których konstrukcję nośną stanowi płat giętej sklejki, a elastyczny sznurkowy wyplot tworzy siedzisko. Jan Kurzątkowski był mistrzem form z giętej sklejki, ale żaden z jego eksperymentalnych projektów nie doczekał się seryjnej produkcji.

Jan Kurzątkowski, fotel, lata 60. XX wieku, gięta sklejka, żyłka nylonowa

Roman Modzelewski, firma Vzór, fotel RM56, 2012, gięta sklejka, stelaż metalowy

Po pół wieku od powstania projektu i prototypu wykonanych przez autora, Romana Modzelewskiego, firma Vzór rozpoczyna produkcję seryjną fotela z siedziskiem z giętej sklejki osadzonym na metalowym szkielecie o ażurowej, abstrakcyjnej formie. Sam projektant w 1956 roku opracował dwa modele siedziska: ze sklejki i z tak pożądanego wówczas tworzywa sztucznego – winiduru. Model z winiduru otrzymał II nagrodę w kategorii mebli indywidualnych na II Ogólnopolskiej Wystawie Architektury Wnętrz w warszawskiej Zachęcie w 1957 roku, co jednak nie pomogło mu znaleźć w tamtych czasach producenta. Dziś, dzięki firmie Vzór, fotel ma szansę trafić do produkcji seryjnej, zarówno w wersji sklejkowej, jak i z plastiku.

W czasach powszechnej afirmacji nowoczesności, nowych form i tworzyw, a także wobec trudności ze zdobyciem tych ostatnich, projektanci w Polsce poszukiwali ich substytutów.

Do takich należały dostępne metalowe pręty zbrojeniowe, które pozwalały na plastyczne kształtowanie siedzisk i podstaw zgodnie z obowiązującą stylistyką form organicznych.

Czesław Knothe skonstruował siedzisko z metalowej siatki, całość pokrył czarnym lakierem. Z „biednych” materiałów powstał elegancki mebel ogrodowy wykorzystywany także we wnętrzu.

Czesław Knothe, ASP w Warszawie, krzesło, 1955, stelaż z pręta metalowego, siedzisko z giętej siatki, czarny lakier

Oskar Zięta, stołek metalowy „Plopp”, 2008–2015, stal nierdzewna, technologia FiDU

Nazwa stołka „Plopp” pochodzi od skrótu opisu tego mebla – polski ludowy obiekt pompowany powietrzem. Wykonano go w innowacyjnej technologii FIDU (Freie Innendruck Umformung – formowanie ciśnieniem wewnętrznym), nad którą Oskar Zięta wiele lat pracował w Katedrze Komputerowego Wspomagania Projektowania Architektonicznego w Zurychu. Technologia FIDU polega na laserowym wycięciu i zespawaniu ze sobą dwóch identycznych kawałków blachy, z których pod wpływem ciśnienia powietrza lub wody powstają przedmioty metalowe. Choć są lekkie i z wyglądu przypominają plażowe zabawki, wykonuje się je w całości ze stali. Ich zalety to: duża wydajność produkcji, możliwość pełnego recyklingu, czystość formy, a także niezwykła wytrzymałość konstrukcji.

Uczniowie Antoniego Kenara z
Państwowego Liceum Technik Plastycznych w Zakopanem, wśród których był także Władysław Hasior, kształcili się w technikach rzeźby w drewnie. Na zamówienie Biura
Nadzoru Estetyki Produkcji powstały pod koniec lat czterdziestych drewniane wyroby
wzorowane na tradycyjnych zabawkach ludowych – ruchome, poruszane za pomocą
patyka i kółka. Zabawny, ekspresyjny „Cyklista” zapowiada niepokorny charakter
późniejszej twórczości rzeźbiarza.

Władysław Hasior, Państwowe Liceum Technik Plastycznych w Zakopanem, zabawka ruchoma na kiju „Cyklista”, 1948–1949, drewno ręcznie malowane

Grzegorz Cholewiak, firma Drache & Bar, Berlin, zabawka ruchoma na kiju „Popychajka”, 2010, sklejka, buk

„Popychajka”, autorstwa Grzegorza Cholewiaka, to drewniane ruchome kółko na kijku przeznaczone do zabawy dla najmłodszych dzieci. Wyrób ten, nawiązujący do tradycyjnych ruchomych zabawek, charakteryzuje się wyjątkową starannością wykonania i wysoką jakością użytych materiałów. Jest to ciekawa kontynuacja podobnych projektów z lat czterdziestych Jana Kurzątkowskiego, Antoniego Kenara, czy Władysława Hasiora. Od roku 2009 Cholewiak wytwarza własne produkty pod marką Drache&Bär. Mieszka i pracuje w Berlinie (także w Krakowie), prowadzi pracownię projektową Dot Studio.

Wiesław Sawczuk ukończył studia na
Wydziale Szkła i Ceramiki wrocławskiej WSSP w 1959, rok później rozpoczął pracę
w Zakładowym Ośrodku Wzorcującym piotrkowskiej huty szkła „Hortensja”. Do jego
pierwszych projektów należy zestaw szkieł, w tym kieliszków o
charakterystycznym kształcie klepsydry. Prosta, zgeometryzowana forma,
stożkowate podstawy z lanego szkła, zastosowanie szkła dymnego i fioletowego,
to efekt poszukiwań artysty. Te proste formy mogą być porównywane z europejską
produkcją z tego okresu, a zwłaszcza ze wzornictwem skandynawskim.

Wiesław Sawczuk, HSG „Hortensja” w Piotrkowie Trybunalskim, karafka i kieliszki, 1960, szkło dymne, fioletowe i bezbarwne

Piotr Talma, „Sudety” CW Sp. z o.o. w Szczytnej Śląskiej, karafka i kieliszki z zestawu szkieł „Gothic” 1996–1997, szkło ołowiowe szlifowane

Szkła kryształowe kojarzą się zazwyczaj z ciężkimi, bogato szlifowanymi formami i często są deprecjonowane z powodu mieszczańskich konotacji. Dobry projektant jest w stanie zaproponować nowoczesny wzór także w tej technologii. W latach 90. XX wieku pojawiły się szkła ołowiowe zdobione oszczędnymi, nowoczesnymi szlifami. Piotr Talma zaprojektował kilka zestawów nawiązujących do stylistyki historycznej, w tym przypadku inspirując się strzelistością form gotyckich.