MODERNİ SERGİLEMEK

“Bir hayat hikâyesi oluşturmak ya da hayatın bir tarih -yani anlamlı ve belirli bir yöne doğru ilerleyen olayların tutarlı bir anlatısı- olduğunu var saymak, belki de retorik bir yanılsamadır.”  Pierre Bourdieu

“Moderni Sergilemek”  2014 yılında SALT Galata'da gerçekleştirilen “Arşivi Parçalamak: Bir Osmanlı Ailesinde Temsil, Kimlik, Hafıza”  projesinin bir bölümüdür.

Proje geç Osmanlı döneminden Türkiye Cumhuriyeti’ne üç kuşağı kapsayan Said Bey Arşivi’nin 1900-1940 dönemine odaklanır. Karmaşık bir geçiş sürecinde, bir ailenin kendisini yazı, fotoğraf ve nesnelerle nasıl ifade ve temsil ettiğini anlamaya çalışır. Aile üyelerinin kendi hafızalarını nasıl oluşturduğu ve sakladığını; bu hafızanın erken cumhuriyetin kurulmakta olan ulusal anlatısıyla nasıl iç içe geçtiğini, kendi sınırlarını çizerek kimliklerini nasıl kurguladığını ve kimleri birer öteki olarak bu sınırların dışında bıraktığını inceleme olanağı sağlar.

Said Bey’in kızının torunu Nesrin’in eşi Mehmet Ali Bağana’nın çekmiş olduğu fotoğraflardan oluşturulmuş albümler erken dönem cumhuriyete tanıklık eder. Serginin “Moderni Sergilemek”, “Ötekine Bakmak” ve “Ulusu Hatırlamak” bölümleri bu albümlerden yola çıkarak oluşturulur. Sanal ortamda “Moderni Sergilemek” bölümünden oluşan bu seçki cumhuriyetin oluşturmak istediği “yeni insanı” bir ailenin gözünden anlatır.

Said Bey kimdir?

Mehmed Said Bey (1865-1928), Mekteb-i Sultânî (bugünkü Galatasaray Lisesi) mezunlarındandır; daha sonra aynı okulda hocalık yapar, sarayda tercüman olarak çalışır. Evinde bir piyano bulunur, her gün neler yaptığını ajandasına not alır, sinemaya gitmeyi sever, çocukları bir matmazelden Fransızca dersi alır, 1920’lerde ailesiyle Şişli’de bir apartman dairesine taşınır. Fransız tarihçiler François Georgeon ve Paul Dumont’un tanımıyla adeta bir “İstanbullu burjuva karikatürü”dür.

Said Bey, geç Osmanlı döneminden Türkiye Cumhuriyeti’ne geçiş sürecinde önemli rol oynamış bir kahraman, bir fikir adamı, siyasetçi ya da sanatçı olmayabilir. Ancak, yaşadığı dönemin gündelik hayatı, aile yaşamı ve yeni oluşan yaşam kültürünü yansıtan, ailesi tarafından özenle saklanmış birçok yazılı belge ve fotoğraf bırakmış olması onu ve ailesini tarih yazımının bir öznesi yapar.

Said Bey’in torunu Nesrin ve ailesi 

Said Bey’in kızı Semiramis ile Ziya Kocainan’ın çocuğu Nesrin 1910 doğumludur. 16 Aralık 1927’de Mehmet Ali Bağana ile evlenir. Mehmet Ali Bağana Almanya’da eğitim almış bir ziraat mühendisidir. Cumhuriyetin ilk üst düzey bürokratlarından ve toprak reformunu gerçekleştiren isimlerinden biridir. Nesrin ve Mehmet Ali Bağana Ankara’da yaşar. Keçiören’de evleri vardır. Yaşamları, doğdukları ve ailelerinin bulunduğu yer İstanbul ile çalıştıkları kent Ankara arasında geçer. Albümlerdeki fotoğraflar bu yaşama tanıklık eder.

Nesrin ve Mehmet Ali Bağana’nın oğlu Bülent Bağana 1929 yılında doğar. Kızları Hatice Gonnet Bağana ise 1932 yılında İstanbul’da dünyaya gelir. Ailenin dördüncü kuşak üyesi Hatice Gonnet Bağana Hitit uzmanıdır. 1950’lerde babasının Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü'ndeki (OECD) görevi sırasında Paris’te arkeoloji ve sanat tarihi okur, Fransa’da uzun yıllar araştırma kurumlarında çalışır, École de Louvre’da Hititler ile ilgili dersler verir. Anadolu’da birçok kazıya ve araştırmaya katılır. Aile arşivini 2011’de SALT Araştırma’ya bağışlar.

Sağlam Bedenler: Spor

Sağlıklı ve güçlü bir ulusu ortaya koyan spor etkinlikleri, ulus devletler için “kendini sergileme”nin bir yoludur. Bu siyasi söylem paralelinde Bağana ailesinin yaşamında spor, 1910’lardan itibaren yerini alır ve aile üyeleri kendilerini “inşa” ederken farklı dönemlerde farklı spor dallarıyla ilgilenirler.

Modern Araçlar, Bakir Topraklar: Otomobil, Tren, Uçak



Modern devlet, yalnızca güçlü bir ekonominin oluşturulması için değil kitle kültürünün dönüşümü için de ulaşım araçlarını olabildiğince yaygın kullanmaya çalışır. Bir yandan tren hatları tüm ülkeyi kapsarken diğer yandan otomobillerin kullanımı artar ve ilk uçuşlar gerçekleştirilir. Yaşamları İstanbul-Ankara arasında geçen Bağana ailesi bu araçları iki kent arasındaki ulaşımda kullanır ve çevre bölgelere otomobille yaptıkları gezilerde yeni yerler keşfederler.

Tatlı Hayat: Eğlence, Toplantı, Sosyal Yaşam



Cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren kadının aydın bir eş ve anne olarak kültür devrimine katkı sağlaması beklenir. Eğitimli ve toplumsal hayata katılan cumhuriyet kadını her yerde erkeğin hemen yanında yer alır. Bağana ailesinin albümlerindeki fotoğraflarda görselleştirilen aile içi sohbetler, yemekler, arkadaşlarla eğlenceler, yaz aylarındaki deniz sefaları bu sürece tanıklık eder.

SON SÖZ



1920'lerde kurulmuş olan Türkiye Cumhuriyeti, dönemin çoğu rejimi gibi kitleleri dönüştürmeye odaklanır ve “insanlar yalnızca gördüklerine inanır” deyişini doğrularcasına “yeni insan” modelini farklı yayın organlarında fotoğraflarla sunar. SALT Araştırma’da erişime açılan Mehmet Ali Bağana'nın albümleri, bu karmaşık dönemi ailenin gözünden fotoğraflarla anlatırken batı kültürüne aşina bir ailenin nasıl yaşadığını ve kendini sergilerken nasıl sürecin bir parçası haline geldiğini gösterir.



Bugünün insanının giderek artan bir şekilde görsel kültürle kurduğu ilişkinin bir başka dönemdeki analizini verir.