Joos. De (on)eindigheid van Vijd

Joos Vijd (ca. 1360-1439) is de derde zoon van Clais Vijd en Amelberga Van der Elst, een voornaam echtpaar uit de politieke elite van Beveren.

Joos Vijd zou later in zijn leven de gebroeders Van Eyck de opdracht geven om het beroemdste schilderij ooit te maken: De aanbidding van het Lam Gods.

Maar wie was Joos Vijd nu eigenlijk? In deze expo leer je hem beter kennen!

Joos Vijd wordt omstreeks 1360 geboren in de waterburcht Singelberg, het politiek en militair hoofdkwartier van het Land van Beveren. Het ligt strategisch aan de Schelde, de grens tussen Vlaanderen en Brabant.

De vader van Joos, Clais, zwaait de scepter op Singelberg en in Beveren. Hij is burchtvoogd en plaatselijk de bestuurlijke, juridische en financiële vertegenwoordiger van de graaf van Vlaanderen die ook heer van Beveren is.

Waar in de middeleeuwen het indrukwekkende Singelbergcomplex stond, rest vandaag alleen een mysterieuze motteheuvel met een gracht rond.

Clais Vijd heeft ook de leiding over de turfontginning in het moerassige noorden van het Land van Beveren. Turf is voor de opkomende nijverheden in Gent en Antwerpen een belangrijke energiebron. De turfhandel is dus een bijzonder winstgevende zaak.

Joos’ moeder is Amelberga Van der Elst, een dochter van een vooraanstaande familie uit Melsele.
Samen met Clais krijgt ze minstens vijf kinderen. Drie zonen, namelijk Clais de Jonge, Christoffel en Joos en twee dochters: Elisabeth en Mabelie.

Clais en Amelberga stichten in 1378 een kapelanie in de Sint-Martinuskerk van Beveren. Ze krijgen hiervoor de pauselijke toestemming van Urbanus VI.

In datzelfde jaar 1378 verliest Urbanus VI een groot deel van zijn prestige. Clemens VII, de verkozen Franse tegenpaus, vestigt zich in Avignon en bekampt Urbanus VI in Rome. Het Westers Schisma is een feit.

Joos Vijd groeit op in een welvarend gezin, dat aan de top staat in het graafschap Vlaanderen. Zijn ouders breiden hun aanzien en invloed gaandeweg over de grenzen van het graafschap uit.

In 1379 breekt in Vlaanderen een bloedige oorlog uit. De Gentenaren komen in opstand tegen het grafelijk gezag en lokken in een mum van tijd een algemene rebellie uit. Clais Vijd staat pal aan de zijde van de graaf. Vanaf de eerste schermutselingen laat hij Singelberg versterken met extra manschappen, geschut en wapens. Hij controleert ook de scheepvaart op de Schelde tussen Antwerpen en Mechelen.

De trouw van Clais loont: Clais en Christoffel, de oudste zonen, worden tot ridder geslagen en opgenomen in de adel.

Oudste dochter Elisabeth Vijd trouwt met de edelman Joos Triest, baljuw van het Land van Waas en later van de Vier Ambachten. Clais junior wordt enkele jaren later baljuw van het Land van Waas. De toekomst lacht de kinderen van Clais en Amelberga toe.

In 1390 verandert alles. Filips de Stoute, hertog van Bourgondië volgt zijn schoonvader op als graaf van Vlaanderen. Hij laat meteen de rekeningen van de grafelijke vertegenwoordigers controleren. De jarenlange fraude van Clais Vijd komt aan het licht. Hij wordt uit zijn functies gezet, krijgt een fikse boete, en gedwongen Singelberg en het Land van Beveren te verlaten.

Clais en Amelberga gaan in hun huis in Gent wonen. Clais werkt met veel succes verder in de handel van turf, laken en ijzer. Clais de Jonge sterft in december 1390. Ook Joos en zijn jongere zus Mabelie verhuizen naar Gent.

Joos trouwt kort na zijn aankomst in Gent met Elisabeth Borluut. Zij is een dochter uit een van de oudste en meest vooraanstaande families met een lange traditie in het bestuur van de stad. Dit is voor Joos het begin van een bloeiende politieke carrière: hij wordt lid van de Gentse poorterij, schepen en diplomaat, en burgemeester. Het echtpaar Vijd-Borluut behoort tot de elite van Gent.

Ondertussen zit vader Clais evenmin stil. In 1397 koopt hij de heerlijkheid Pamel en Ledeberg, wat hem persoonlijk de adellijke titel oplevert die hij al lang ambieert. De familie Vijd is een volwaardig adellijk geslacht.
Joos erft na zijn dood als enige overblijvende zoon de heerlijkheid en de adellijke titel.

In 1414 krijgt Joos Vijd van de hertog Jan zonder Vrees de toelating om het overstroomde gebied van Beveren in Melsele, Kallo en Verrebroek opnieuw te bedijken. Joos doet dit samen met investeerders uit Gent en uit de omgeving van de hertog.

In 1416 besteedt Joos Vijd de bedijkingswerken aan Melselepolder uit aan Geraard Brissinc en ridder Daneel Vilain, eigenaar van Hof ter Welle.

Joos Vijd zelf is in Beveren eigenaar van het landgoed Te Walle, dat hij laat verbouwen tot een moderne waterburcht. We kennen het vandaag als het feeërieke kasteel Cortewalle.

Is dit gebouwencomplex op het middenpaneel van het Lam Gods te identificeren als het kasteel Cortewalle? Met de restauratie van het Lam Gods is deze tekening verdwenen. Dit betekent dat dit een latere overschildering is, misschien in opdracht van Antoon Triest, bisschop van Gent, erfgenaam van de familie Vijd en geboren op het kasteel Cortewalle?

Het leengoed Hof ter Saksen is eigendom van Jan Vijd, de oudste onwettige zoon van Christoffel. Joos heeft een goede relatie met Jan die tussen 1426 en 1431 opklimt tot baljuw van het Land van Beveren.

Zelf hebben Joos en Elisabeth geen kinderen, geen erfgenamen voor de adellijke titel en hun immense fortuin.
Is dat de reden waarom Joos en Elisabeth rond 1420 beslissen om een eigen kapel in te richten in de belangrijkste kerk van Gent, de Sint-Janskerk (later de Sint-Baafskathedraal)?

Op 6 mei 1432, het feest van Johannes de Doper, presenteren Joos Vijd en Elisabeth Borluut in de Sint-Janskerk te Gent 'De aanbidding van het Lam Gods' aan de wereld. Diezelfde dag wordt Joos, de tweede zoon van Filips de Goede en zijn echtgenote Isabella van Portugal in dezelfde kerk gedoopt. Voor Joos en Elisabeth is de eer compleet.

De laatste jaren van hun leven wijden Joos Vijd en Elisabeth Borluut aan hun spirituele levenswerken: de bestaande Vijdkapel in de Gentse Sint-Janskerk én de stichting van een gast- of godshuis op het thuisfront in Beveren. De eerste ideeën voor dit Beverse godshuis hebben ze wellicht al in 1414, maar de feitelijke uitvoering ervan wordt pas na het overlijden van Joos en Elisabeth opgenomen door hun erfgenamen.

Het Beveren van vandaag is vormgegeven door Joos Vijd en zijn familie. Inwoners en toeristen genieten nu nog steeds van zijn realisaties. De kastelen, de kerken en de polders zijn de eeuwigdurende erfenissen van Joos Vijd voor Beveren!