Ignacy Jan Paderewski – Muzeum Narodowe w WarszawieMuzeum Narodowe w Warszawie
WPROWADZENIE
Ignacy Jan Paderewski (1860–1941) jest jedną z najbardziej niezwykłych postaci w historii Polski. Był zarówno wybitnym pianistą i kompozytorem, jak i politykiem, dyplomatą i mężem stanu. A przede wszystkim był wielkim patriotą.
Portret Ignacego Paderewskiego (Hommage au Grand Polonais), (1916), autor: Leon Kaufmann, pseudonim KamirMuzeum Narodowe w Warszawie
Niezwykła osobowość, ogromna erudycja oraz talent oratorski zjednywały Paderewskiemu przyjaciół i miłośników. Wielka sława, którą zyskał dzięki swej mistrzowskiej grze, otworzyła mu drzwi do najważniejszych salonów ówczesnego świata.
Ignacy Jan Paderewski (1916), autor: HARRIS & EWING, Washington (agencja fotograficzna)Muzeum Narodowe w Warszawie
W towarzystwie dyplomatów, arystokracji i przedstawicieli elity intelektualnej niestrudzenie podnosił i propagował kwestię niepodległości Polsk. Zgromadził liczne międzynarodowe grono sprzymierzeńców sprawy polskiej.
Portret Ignacego Jana Paderewskiego (1892), autor: Edward Burne-JonesMuzeum Narodowe w Warszawie
Dzięki kolekcji zgromadzonej w Muzeum Narodowym w Warszawie możemy poznać różne oblicza wirtuoza, zarówno oficjalne – wybitnego muzyka, męża stanu i przyjaciela znakomitości ówczesnego świata...
Ignacy Jan Paderewski z żoną Heleną i grupą osób towarzyszących w strojach Maorysów w Rotorua, podczas tournée pianisty w Nowej Zelandii (1904), autor: Fotograf nieznanyMuzeum Narodowe w Warszawie
... jak i bardziej prywatne – człowieka w ciągłym ruchu, podróżującego po całym świecie w czasie licznych tras koncertowych. Człowieka oddanego rodzinie oraz kolekcjonera sztuki dalekowschodniej.
WYBITNY PIANISTA I KOMPOZYTOR
Paderewski był jednym z najsłynniejszych muzyków przełomu XIX i XX wieku. Mistrzowska gra na fortepianie i charyzma sceniczna zapewniły artyście międzynarodowy sukces, podziw i uwielbienie słuchaczy.
Ignacy Jan Paderewski w wieku 10 lat, przy pianinie (ok. 1870), autor: Fotograf nieznanyMuzeum Narodowe w Warszawie
Paderewski od dziecka wykazywał niezwykły talent muzyczny. „Gdy miałem trzy lata, przejawiałem już pewne skłonności do muzyki. Fortepian mnie pociągał” – wspominał.
Fortepian koncertowy Ignacego Jana Paderewskiego, Steinway & Sons (1925), autor: Steinway & SonsMuzeum Narodowe w Warszawie
Wielu wybitnych artystów grało wyłącznie na fortepianach Steinway, zarówno na koncertach, jak i podczas domowych ćwiczeń. Firma zapewniała im instrumenty i organizowała specjalne trasy koncertowe, aby zapewnić sobie reklamę. Wśród artystów Steinwaya znaleźli się między innymi Anton Rubinstein, George Gershwin, Cole Porter i Siergiej Rachmaninow. Do tego grona należał również Ignacy Jan Paderewski.
Koncert Ignacego Jana Paderewskiego w Royal Albert Hall w Londynie (12 stycznia 1933), autor: LONDON DAILY MAILMuzeum Narodowe w Warszawie
W czasie swojej wieloletniej kariery Paderewski zagrał setki koncertów na pięciu kontynentach, w największych salach widowiskowych. Fotografia przedstawia siedemdziesięciotrzyletniego Ignacego Jana Paderewskiego podczas występu w Royal Albert Hall w Londynie. Publiczność uwielbiała jego fascynującą grę oraz charyzmę. Sławę, jaką się cieszył, można porównać do popularności współczesnych gwiazd muzyki.
CZŁOWIEK W PODRÓŻY
Znaczną część życia artysta podróżował i koncertował zarówno na największych europejskich i światowych scenach, jak i w prywatnych salonach. Odbył 20 turnee po samych tylko Stanach Zjednoczonych, od wybrzeży Atlantyku po Pacyfik. Na niewygody cygańskiego życia Paderewscy znaleźli sposób – około 1900 roku kupili wagon kolejowy i podróżowali w nim po Stanach Zjednoczonych jak w prywatnym kamperze. We wnętrzu mieścił się salon, rzecz jasna z fortepianem, oraz sypialnia.
Ignacy Jan Paderewski z żoną Heleną i grupą osób towarzyszących w strojach Maorysów w Rotorua, podczas tournée pianisty w Nowej Zelandii (1904), autor: Fotograf nieznanyMuzeum Narodowe w Warszawie
Do zbiorów muzealnych trafiła grupa fotografii, wśród których są także zdjęcia z wypraw, często o reporterskim charakterze, np. z wycieczki do wioski Maorysów Whakarewarewa (Rotorua). Przedstawiają roześmianych i rozluźnionych małżonków ubranych w tradycyjne stroje, czyli futrzane sukienki.
Podróżny kufer-szafa Ignacego Jana Paderewskiego Podróżny kufer-szafa Ignacego Jana PaderewskiegoMuzeum Narodowe w Warszawie
Trasy wojaży państwa Paderewskich można odtworzyć na podstawie naklejek na ich kufrze podróżnym.
Zestaw łyżeczek pamiątkowych zbieranych przez Ignacego i Helenę Paderewskich w czasie ich podróży – Różni wytwórcyMuzeum Narodowe w Warszawie
Z licznych podróży Paderewscy przywozili ciekawe pamiątki, wyróżnia się spośród nich kolekcja łyżeczek z herbami miast, panoramami kurortów i przedstawieniami atrakcji turystycznych. Najciekawsze pochodzą z trasy koncertowej po Australii i Nowej Zelandii w 1904 roku. Ich dekoracje dostarczają ciekawych informacji o historii i architekturze tych miejsc.
Zestaw łyżeczek pamiątkowych zbieranych przez Ignacego i Helenę Paderewskich w czasie ich podróży – Różni wytwórcyMuzeum Narodowe w Warszawie
Co ciekawe, łyżeczka z napisem „Detroit” powstała w znanym paryskim warsztacie złotniczym Henriego Soufflota. Częstą praktyką było bowiem powierzanie wykonania luksusowych souvenirów firmom zagranicznym, biegłym w danej dziedzinie rzemiosła. Trzonek łyżeczki z Sydney zdobi herb stanowy, a na szerokim czerpaku naszkicowano powstały w latach 80. XIX wieku ratusz Nowej Południowej Walii zbudowany w stylu późnowiktoriańskim.
Na kolejnej, mającej formę typową dla tego typu amerykańskich wyrobów, wyryto potężny budynek zakładu wodoleczniczego w nadmorskim kurorcie Helena w Montanie, zbudowany w 1889 roku, kiedy to leczenie w naturalnych ciepłych źródłach zyskało w Stanach wielką popularność. Łyżeczkę z Toronto wieńczy emaliowany herb z liściem klonu, a na czerpaku gotycyzujący budynek projektu słynnego architekta E.J. Lennoxa, ówcześnie największy ratusz w Ameryce Północnej.
WIELKI POŚRÓD WIELKICH
Paderewski cieszył się ogromną popularnością w elitarnych kręgach artystycznych i dyplomatycznych, a szeroka publiczność darzyła go uwielbieniem, zwłaszcza jej kobieca część.
Portret królowej Wiktorii, z autografem (1900), autor: John ChancellorMuzeum Narodowe w Warszawie
Do grona admiratorów jego talentu i uroku osobistego należały znakomitości świata sztuki, arystokracji, polityki i finansjery. Miłośniczką Paderewskiego była również brytyjska monarchini, królowa Wiktoria.
Ignacy Jan i Helena Paderewscy z Jackie Cooganem, dziecięcą gwiazdą Hollywood, podczas uroczystości na ranczu Paso Robles w Kalifornii (lato 1921), autor: John C. MilliganMuzeum Narodowe w Warszawie
Do grona słynnych znajomych Paderewskiego zaliczał się Jackie Coogan, dziecięca gwiazda Hollywood, tytułowy „Brzdąc” z filmu Charliego Chaplina.
Fotografia wykonana została latem 1921 roku na pikniku zorganizowanym przez Ignacego i Helenę Paderewskich na ich ranczo w Paso Robles w Kalifornii. Chłopiec zadeklarował swoją pomoc w organizowanej przez Paderewskich akcji pomocy polskim dzieciom – ofiarom pierwszej wojny światowej. Zobowiązał się przekazać na rzecz sierot wojennych w Polsce pieniądze ze sprzedaży swoich fotografii z autografami.
W dzień otwarcia I-ego Sejmu Polskiego – lando z Naczelnikiem Państwa Józefem Piłsudskim i premierem Ignacym Janem Paderewskim w otoczeniu szwadronu honorowego na Placu Zamkowym w Warszawie, 9 lutego 1919 r. (po 1919), autor: Feliks Szewczyk (1863–1932)Muzeum Narodowe w Warszawie
Wielcy artyści tamtych czasów dedykowali i ofiarowywali Paderewskiemu swe dzieła. W 1930 roku twórcy związani z Towarzystwem Zachęty Sztuk Pięknych podarowali Paderewskiemu swoje rysunki i grafiki.
Jednym z dzieł z teki zachętowskiej bezpośrednio odnoszących się do osoby obdarowanego, jest akwarela Feliksa Szewczyka, przedstawiająca powóz z Naczelnikiem Państwa Józefem Piłsudskim i premierem Ignacym Paderewskim w otoczeniu szwadronu honorowego pierwszego pułku szwoleżerów na Placu Zamkowym.
Waza ze scenami z życia Indian, dar firmy Steinway and Sons (1892), autor: firma TIFFANY & Co.Muzeum Narodowe w Warszawie
Wśród najciekawszych darów przekazanych Paderewskiemu jest też prezent od firmy Steinway & Sons – waza wyprodukowana przez Tiffany & Co., jeden z największych amerykańskich domów jubilerskich.
DOMATOR ODDANY SWOJEJ RODZINIE
Willa Riond-Bosson, niedaleko miejscowości Morges nad Jeziorem Genewskim, zajmowała wyjątkowe miejsce wśród licznych posiadłości Paderewskiego. To tam na obczyźnie wraz z żoną Heleną stworzył prawdziwy dom.
Cabinet de travail de Mr Paderewski. Riond-Bosson près Morges (Suisse) [Gabinet Ignacego Jana Paderewskiego w willi w Riond-Bosson k. Morges w Szwajcarii] (ok. 1908), autor: wyd. J. Regamey, MorgesMuzeum Narodowe w Warszawie
Liczne nagrody mistrza: wieńce, dyplomy, puchary, a także portrety domowników zajmowały w Riond-Bosson honorowe miejsce.
Portret Heleny Paderewskiej (1909), autor: Charles Giron (1850–1914)Muzeum Narodowe w Warszawie
Ściany willi Riond-Bosson zdobiły portrety Paderewskich, namalowane przez szwajcarskiego malarza Charlesa Girona.
Helena z Rosenów była drugą żoną Ignacego Jana Paderewskiego. Przeżyli razem prawie czterdzieści lat. Wspierała muzyczną i polityczną karierę męża, a także jego działania na rzecz niepodległej Polski.
W wolnych chwilach Helena Paderewska oddawała się oryginalnej pasji – hodowli kur ozdobnych. Żona wirtuoza należała do towarzystwa hodowców drobiu w Szwajcarii, Francji, Belgii i Anglii, a na terenie ich szwajcarskiej posiadłości Riond Bosson założyła imponującą farmę. Z upodobaniem prezentowała najpiękniejsze okazy na wystawach kur rasowych, z których przywoziła liczne wyróżnienia i nagrody.
Dotknij, aby odkryć
Dziś okrągły budynek, niegdyś stanowiący część należącej do Paderewskiej farmy kur ozdobnych, jest jedyną pozostałością po willi Paderewskich Riond-Bosson we współczesnym Morges.
MIŁOŚNIK SZTUKI DALEKIEGO WSCHODU
Ignacy Jan Paderewski, wielki miłośnik sztuki, uległ panującej modzie na gromadzenie orientaliów i z wielkim zaangażowaniem oddawał się tej pasji. Z upodobaniem gromadził w willi Riond-Bosson dalekowschodnie dzieła sztuki – głównie z Chin, ale także z Japonii oraz Indochin.
Czarka zdobiona sceną figuralną (XVIII w.), autor: NieznanyMuzeum Narodowe w Warszawie
Z pomocą zaufanych marszandów i antykwariuszy stworzył imponującą kolekcję, liczącą kilkaset obiektów – z ceramiki, metalu, laki, kamienia, kości, szkła oraz drewna.
Butla księżycowa zdobiona owadami wśród roślin na tle chińskiego meandra (2. poł. XVIII w.), autor: NieznanyMuzeum Narodowe w Warszawie
W kolekcji wyróżnia się grupa chińskich osiemnasto- i dziewiętnastowiecznych naczyń dekorowanych techniką emalii komórkowej cloisonné, która polegała na zdobieniu metalowej powierzchni barwną pastą szklaną.
PATRIOTA, POLITYK, MĄŻ STANU
Ignacy Jan Paderewski przez całe życie działał na rzecz ojczyzny. Korzystając ze swych licznych kontaktów i niezwykłej popularności niestrudzenie orędował za przywróceniem Polakom prawa do własnego państwa.
Dyplom członka honorowego dla Ignacego Jana Paderewskiego od Bractwa Kurkowego Strzelców Krakowskich (6 listopada 1910), autor: Stanisław Tondos (1854–1917), pracownia introligatorska Roberta Jahody, KrakówMuzeum Narodowe w Warszawie
Za początek działalności publicznej Paderewskiego uznaje się 1910 rok – rocznicę 500-lecia zwycięstwa nad Krzyżakami pod Grunwaldem, kiedy ufundował on pomnik upamiętniający wielki polski triumf. Na uroczystości odsłonięcia pomnika Paderewski w płomiennym przemówieniu podkreślił, że dzieło to powstało z miłości do ojczyzny, jako symbol jej dawnej chwały i zapowiedź lepszej przyszłości. Członkowie Bractwa Kurkowego Strzelców Krakowskich wykorzystali motyw pomnika Grunwaldzkiego w przeznaczonym dla muzyka dyplomie uznania, jako znak wielkiego zaangażowania mistrza Paderewskiego w sprawy Ojczyzny. Sam pianista podkreślał później, że ufundowanie tego pomnika stanowiło dla niego punkt zwrotny i skłoniło go do podjęcia działalności politycznej.
Wilson i Paderewski – pocztówka z cyklu: „Pictures from the Glorious Days of the Polish-American Fraternity” – „Obrazy z chlubnych dni braterstwa polsko- -amerykańskiego” (1939), autor: Artur Szyk (1894–1951, autor pierwowzoru), wyd. Drukarnia Narodowa; © Artur SzykMuzeum Narodowe w Warszawie
Podczas pierwszej wojny światowej, społeczna i polityczna aktywność pianisty ujawniła jego kolejny talent – skutecznego negocjatora i dyplomaty. Uważa się, że to dzięki zabiegom Paderewskiego, prezydent Wilson umieścił w swej deklaracji 13. punkt o konieczności stworzenia niepodległego państwa polskiego.
Przed otwarciem Sejmu [Józef Piłsudski i Ignacy Jan Paderewski w drodze na uroczystość inauguracji Sejmu Ustawodawczego Rzeczypospolitej Polskiej w dn. 9 lutego 1919] (1919), autor: Fotograf nieznanyMuzeum Narodowe w Warszawie
Gdy w 1918 roku państwo polskie powróciło na mapę Europy, Paderewski zrezygnował na pewien czas z kariery muzycznej i w następnym roku podjął się przewodzenia polskiemu rządowi.
Portret Ignacego Jana Paderewskiego Portret Ignacego Jana PaderewskiegoMuzeum Narodowe w Warszawie
Ignacy Jan Paderewski był człowiekiem o wielu obliczach – wybitnego muzyka, dyplomaty, męża stanu, gorliwego patrioty, ale również oddanego rodzinie domatora, przyjaciela i wytrawnego kolekcjonera. Trudno przecenić jego zasługi dla odzyskania przez Polskę niepodległości.
Dotknij, aby odkryć
Muzeum Narodowe w Warszawie honoruje go też jako swego wielkiego darczyńcę. To tutaj, w Galerii Sztuki XIX Wieku, można na co dzień podziwiać najsłynniejszy portret Paderewskiego, autorstwa słynnego malarza Lawrence’a Almy-Tademy.
Kuratorki
Dr Magdalena Pinker
Joanna Bojarska-Cieślik, dr Anna Feliks, Joanna Popkowska
Kurator GCI
Magdalena Majchrzak
Tłumaczenia
Dr Magdalena Pinker, Aleksandra Szkudłapska, Simon Włoch
Proofreading
Charlie Smith
Redakcja
Joanna Habiera
-----
Wystawa pod honorowym patronatem Prezesa Rady Ministrów Mateusza Morawieckiego
Wystawa w ramach cyklu „3 × Niepodległa w Muzeum Narodowym w Warszawie” pod Patronatem Narodowym Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Andrzeja Dudy w Stulecie Odzyskania Niepodległości 1918 - 2018.
Cykl realizowany w ramach Programu Wieloletniego „Niepodległa” na lata 2017–2021
Partner wystawy
Narodowe Archiwum Cyfrowe