Euskaldunak Magallaes-Elkanoren espedizioan

Hogeita bi bizkaitar, bederatzi gipuzkoar eta hiru nafar ontziratu ziren Sevillan, Magallaes-Elkanoren espedizioan.

Euskal Herritik joan ziren espedizionario gehien, Andaluziaren (73) atzetik; ondoren, Italiatik (27), Portugaletik (24) eta Frantziatik (21).

Sei euskaldunek soilik amaitu zuten lehen zirkumnabigazioa.

XV. mendearen amaieran, Euskal Herriak Europako ontzidi onenetakoa zuen, eta Europako iparraldetik Mediterraneora mugitzen ziren, burdina, artilea, garia, oihalak eta milaka produktu gehiago garraiatuz.

Aurkikuntzen Aroaren hasiera aukera handia izan zen marinel, garraiolari eta merkatari haientzat.

Ibilbide horietan, Sevilla bihurtu zen ohiko norakoetako bat.

Sevillako Kontratazio Etxeko bi ofizial, Juan López de Recaldek, (Azkoitia, Gipuzkoa) eta Domingo de Ochandianok (Durango, Bizkaia) zeregin garrantzitsua izan zuten Magallaes-Elkanoren espedizioan.

Biek armadaren prestaketetan parte hartu zuten eta Ochandianok Victoria itsasontziari lagundu zion Sanlúcarrera iritsitakoan, lehen zirkumnabigazioa egin ondoren.

Euskal ontziak

Magallaes-Elkanoren espedizioan abiatu ziren bost itsasontzietatik hiruk euskal kostaldean zuten jatorria, Bizkaia, hain zuzen.

Victoria itsasontzia, itzultzea lortu zuen bakarra, Domingo de Apalluari (Ondarroa) erosi zitzaion; Trinidad Juan Leguizamoni, Nikolas Artietaren izenean jarduten zuena (Lekeitio) eta San Antonio, berriz, Diego Asuari (Erandio).

Itsasontziak erosi ondoren, bost itsasontziak lehorreratu egin ziren, hondoak garbitzeko, karenatzeko eta bikeztatzeko.

Lan horietan 57 arotzek eta 66 bikeztatzailek hartu zuten parte guztira, eta horietako 22 euskaldunak ziren.

Horietako lau, Domingo Yarza, Pedro Sautua, Pedro Bilbao eta Anton Basozabal, espedizioan itsasoratu ziren.

Euskal espedizionarioak

Espedizionarioak kostaldekoak nahiz barrualdekoak ziren.

Bermeokoak ziren gehienak (7), eta ondoren, Bilbokoak (6).

Guztira, bi maisu, kontramaisu bat, zazpi marinel, bederatzi itsasmutil, bi morroi, hiru arotz, hiru bikeztatzaile, despentsari bat, sanitario bat, arma-gizon bat eta konfiantzazko pertsona bat itsasoratu ziren.

Espedizioko hamaika arotz eta bikeztatzailetako sei euskaldunak ziren, lan horietan zuen bikaintasunaren erakusgarri.

Arotzak eta bikeztatzaileak bi lanbide tekniko oso preziatu ziren itsasontzietan.

Espezialista horiek egiten zituzten itsasontziak behar zituen konponketak ozeanoaren erdian eta lehorreratutakoan. Hilean 1.875 marabedi kobratzen zituzten, marinelek baino % 50 gehiago.

Juan de Zubileta

Espedizioko euskaldunetan gazteena zen. Barakaldon (Bizkaia) jaio zen, eta 13 urterekin itsasoratu zen morroi Victoria itsasontzian; itsasontzi horretan, hain zuzen, itzuli zen Sevillara hiru urte geroago, Elkanorekin batera.

Bazekien sinatzen, hori marinelen artean ohikoa ez zen arren. Badajozko Juntan deklaratu zuen, Gaztelak Moluka uharteak jabetzan hartzeko eskubidea zuela frogatzeko, eta han baieztatu zuen Karlos I.a ezagutu zuela.

Juan Akurio

Bermeon jaio zen eta Elkano maisu zuen Concepción itsasontzian itsasoratu zen. 1524an adierazi zuen 30 urtetik gora zituela. Hortaz, espedizioa abiatu zen unean 25 urte inguru izango zituen.

Bazekien irakurtzen eta idazten, bere karguari zegokion moduan. Espedizioan, guztira, 231.223 marabedi irabazi zituen.

Pedro Tolosakoa

Izen bereko Gipuzkoako udalerrian jaio zen eta 20 urterekin itsasoratu zen Victoria itsasontzian. Lehengo, itsasmutil gisa, eta gero, despentsari gisa (jakien arduraduna) Victoria itsasontzian. Ontzi horren ibilbidean izandako gertakarien lekuko bikaina eta protagonista izan zen.

Elkanorekin batera, lehen zirkumnabigazioa egin zuen gipuzkoar bakarra izan zen.

Pedro Olabarrieta

Galdakaon (Bizkaia) jaio zen, eta San Antonio itsasontziko bizargin (sanitario) gisa ontziratu zen. Hilean 1.200 marabediko soldata zuen.

Ontziratzean, lau hilabetetako soldata aurreratu zioten, eta 1.125 marabedi eman zizkioten lanerako behar zituen zorroztarri bat eta molejoi bat erosteko. Itsasontzi berean itzuli zen Sevillara 1521eko maiatzean.

San Antonio itsasontziaren desertzioa

Magallaes itsasartean, San Antonio itsasontziak desertatu egin zuen Sevillarako itzuleran. Itsasontzi hartan hamar bizkaitar eta gipuzkoar bat itzuli ziren.

Sevillara iristean, atxilotu eta itaundu egin zituzten, San Julianeko matxinadan zer gertatu zen eta desertzioaren arrazoia zein izan zen jakiteko.
Azkenik, aske utzi zituzten. Ez zioten bira eman munduari, baina bizia salbatu zuten.

San Antonio ontzian Sevillara itzuli ziren hamaika euskaldunak bi marinel, hiru itsasmutil eta baleztari bat izan ziren, baita bidaia ondo egiteko beste bost espedizionario nabarmen ere: itsasontzira atxikitako despentsaria, bizargina, arotza eta bi bikeztatzaile.

Moluka uhartetatik itzulera

Magallaes hil eta Carvallo portugaldarra kargutik kendu ondoren, Elkano aukeratu zuten espedizionarioek Victoria itsasontziko kapitain, eta ez zuen abandonatu Sevillara iritsi arte.

1521eko irailaren 16an gertatu zen hori, Borneoko iparraldeko uharte batean, gaur egungo Malaysian.

Ordutik aurrera, Elkano eta Gómez de Espinosa zeuden triunbiratu batek gobernatu zuen armada.

1521eko abenduaren 21ean, San Tomas egunean, bizirik iraun zuten bi ontziak banandu egin ziren.

Victoria Moluketatik Sanlúcarrerantz abiatu zen, Indiako Ozeanotik mendebalderantz.

Trinidad Tidoren geratu zen, konpontzeko, eta ondoren, ekialderantz itzultzeko.

Geratzen ziren 12 euskaldunetako bederatzi Victoria itsasontzian ontziratu ziren, eta hiru Trinidad ontzian geratu ziren.

Lehenengo zirkumnabigazioak iraun zituen hiru urteetan, hamalau euskal espedizionario hil ziren.

Horietako zazpi eskorbutoaren ondorioz, lau indarkeriazko heriotzagatik, bat bat-bateko heriotzagatik eta bi preso hartu zituzten eta ez zen haiei buruzko beste berririk izan.

Victoria itsasontzian lehen zirkumnabizazioa amaitu zuten 18 gizonetatik lau euskaldunak ziren: Juan Sebastian Elkano, kapitaina (Getaria); Juan Akurio, kontramaisua (Bermeo); Juan Arratia, itsasmutila (Bilbo) eta Juan Zubieta, morroia (Barakaldo).

Pedro Tolosakoa, despentsaria (Tolosa), eta Pedro Txindarza, morroia (Bermeo), hainbat hilabete geroago iritsi ziren, Cabo Verden preso egon ondoren.

Sanlúcarrera iristean, Victoria itsasontziko gelan, Elkanok erregeari idatzi zion gutun ospetsua. Agirian, kontatu zuen bete zutela espedizioaren helburua eta jasan zuten sufrimendua: "akituta geunden, inor sekula egon ez den bezala".

Eta garrantzitsuenarekin amaitu zuen: "mendebaldetik joanez, ekialdetik itzuli gara".

Bost espedizionariok (bost bizkaitar eta hiru gipuzkoar) aitortu zuten ezkonduta zeudela. Horietako bi Sevillara itzuli ziren San Antonio ontzian. Gainerako seiak hil egin ziren.

Bermeon hiru alargun geratu ziren: Maria Otxoa Akurio, Maria Otxoa Artetxe eta Madalena Markaida.

Sei euskaldunek zirkumnabigatu zuten Lurra

238 espedizionarioak nazio, herrialde eta komunitate desberdinetakoak ziren. Besteak beste, euskaldunak zeuden. Haientzat, espedizioa beste maila bat zen hainbat mende lehenago hasi zen kate luzean, pobreziak eta beharrizanak bultzatuta itsasora begira jarri zirenean.

Eta Getariako maisu batek, Juan Sebastian Elkanok, bere lidergoarekin eta itsaso eta gizonen ezagutzarekin, erakutsi zuen munduaren biribiltasun osoa, Lurra lehenengoz zirkumnabigatzean.