Verleden, heden en toekomst: de wonderen van de evolutie

Vijf ogen, 24 poten, rijen stekels, schubbige platen … De wezentjes uit de Burgess Shale spreken tot de verbeelding. Onze maquettiste werkte vijf maanden aan de minutieuze reconstructie van vijf van deze fantastische diertjes …
Hier: Aysheaia pedunculata (1-6cm lang)

Van Marrella splendens zijn meer dan 15 000 exemplaren ontdekt, wat ze tot de meest voorkomende soort in de Burgess Shale maakt. Deze primitieve geleedpotige leefde in zee. Ze is nauwelijks 200 mm lang en heeft een kopschild met vier paar achterwaarts gerichte stekels.
ongeveer 505 miljoen jaar oud

Hallucigenia sparsa is waarschijnlijk een van de bizarste en een van de moeilijkst classificeerbare dieren van Burgess. Op zijn lang en week lichaam staan zeven paar stekels. Het draagt ook verscheidene tentakels (de grootste staan op de vermoedelijke voorkant en de kleine achteraan). Het kan 3 cm lang worden.

De trilobieten vormen de grootste groep fossiele mariene geleedpotigen: er zijn meer dan 18 000 soorten beschreven. Deze soorten hadden uitgestrekte leefgebieden en kwamen elk gedurende een korte tijd voor. Daarom zijn het goede gidsfossielen: wanneer trilobieten van éénzelfde soort voorkomen in twee lagen die geografisch ver van elkaar verwijderd zijn, tonen ze aan dat beide lagen even oud zijn.
Deze trilobiet, waarschijnlijk Gerospina schachti, is vrij klein (38 mm lang), maar sommige soorten zijn wel 70 cm lang.

De Placodermi zijn de eerste kaakvissen. Het waren geduchte roofvissen, want hun kaken zijn krachtig, met scherpe beenplanten in plaats van tanden. Zoals we op deze Bothriolepis canadensis zien, is hun lichaam met beenplaten bedekt. Op het eind van het devoon stierven de Placodermi uit, zonder nakomelingen na te laten.
Ware grootte: 16,5 cm hoogte

Acanthostega gunnari is een primitieve viervoeter uit het einde van het devoon. Zijn ledematen lijken al meer op poten dan op vinnen. Hij kon er echter niet mee op het land lopen, omdat zijn gewrichten nog niet konden plooien.
Ware grootte: 11,5 cm lang

De Temnospondyli behoorden tot de eerste viervoeters die het water konden verlaten. Maar waarschijnlijk waren deze reusachtige amfibieën er nog erg afhankelijk van, al was het maar om er hun eieren te leggen. De meeste hadden een vrij grote, brede en platte schedel. Maar die van Archegosaurus decheni is nauwelijks 28 cm lang. Zijn lange dunne snuit laat vermoeden dat hij vooral kleine vissen at.

De oceanen van het carboon krioelden van de zeesterren, slakken, zee-egels, inktvissen met een opgerolde uitwendige schelp (goniatieten en nautiloïden), haaien … De Placodermi en de meeste kwastvinnigen – of Sarcopterygii, waaruit de viervoeters (amfibieën, reptielen, zoogdieren, dinosauriërs, vogels …) ontstonden – waren uitgestorven. In hun plaats kwamen straalvinnigen – of Actinopterygii –, zoals deze ongeveer dertig centimeter grote Benedenius deneensis.

De ichthyosauriërs, waaronder deze Stenopterygius longifrons, hadden een spoelvormig lichaam (zoals bij een dolfijn), vier paddelpoten en een tot een vin omgevormde staart. Hiermee behoorden ze tot de best aan het water aangepaste reptielen. Zij en de plesiosauriërs waren tijdens de jura de schrik van de oceaan.
Ware grootte van de schedel: 40 cm lang

In Messel, bij Frankfurt in Duitsland, ligt een uitzonderlijke vindplaats. De hier ontdekte fossielen zijn 47 miljoen jaar oud. Ze zijn bovendien ongelooflijk talrijk, goed bewaard en verscheiden: insecten, kikkers, krokodillen, slangen, schildpadden, vogels … en ook veel zoogdieren. Hier zien we uitstekend hoe de primitieve in de moderne fauna overging. Zo lijken de slangen en de hagedissen er nogal primitief, terwijl sommige zoogdieren (vooral de vleermuizen) modernere kenmerken vertonen.
De vleermuizen van Messel leken al goed op hun huidige nichtjes, maar ze konden misschien nog geen echolocatie gebruiken. Hier: Palaeochiropteryx sp. (ware grootte: 7 cm hoog)

Dit plantenetend zoogdiertje, Kopidodon macrognathus, is uitgestorven. Het leefde in de bomen en bezat een weelderige ‘eekhoornstaart’, waarmee het vermoedelijk zijn evenwicht kon bewaren terwijl het van tak tot tak sprong. Dit exemplaar meet iets meer dan 70 cm, maar sommige van deze dieren werden soms wel 115 cm lang.

In Messel bevond zich 47 miljoen jaar geleden een tropisch of subtropisch meer. Het is dan ook niet verwonderlijk dat hier vissen, kikkers, salamanders, zoetwaterschildpadden (zoals deze Eopelobates wagneri) en zelfs krokodillen aan het licht komen!
Ware grootte: 8 cm hoog

Een van de in Messel opgegraven zoogdieren is deze prachtige Eurohippus messelensis. Dit dier is iets langer dan 50 cm en leefde in het woud. Het was verwant met de moderne paarden, maar had nog 4 vingers op elke voorpoot en 3 tenen op elke achterpoot (de huidige paardachtigen hebben er maar één per poot).

De buidelwolf of Tasmaanse tijger is een Australisch buideldier. Neen, dat wás hij. Benjamin, het laatste exemplaar in gevangenschap, stierf op 7 september 1936 in de dierentuin van Hobart op Tasmanië.

Vooroordelen en onwetendheid in verband met zijn manier van leven bezegelden zijn lot. Hij moest wel gevaarlijk zijn voor de schapenteelt, want hij was een vleeseter, ging op jacht na zonsondergang en kon zijn muil héél wijd opensperren! Daarom ruimden ze hem, bij middel van premies, systematisch uit de weg. Het had anders kunnen zijn: hij was gemakkelijk te temmen.

Nieuwe variëteiten rozen, orchideeën, tulpen ... Botanici kennen wat van kunstmatige selectie: ze kiezen systematisch die exemplaren uit die één of meer gewenste kenmerken bezitten (kleur, geur, grootte, aantal bloemblaadjes, vorstbestendigheid ...). Ze kruisen ze steeds verder tot de nieuwe variëteit haar kenmerken van generatie tot generatie doorgeeft.

Wie dieren kweekt, zal voor individuen zorgen die vlugger lopen, zwaardere lasten trekken, meer melk produceren ... Bij koeien van het Belgische witblauw ras (foto) was de spierontwikkeling, en dus de kwaliteit van het vlees, van belang. Nu behoort bijna 45 % van de veestapel van het land tot dit runderras. Maar zonder de mens zou het niet overleven: door hun lichaamsbouw – zoals die precies door de kwekers bevorderd is – kunnen de meeste koeien niet zonder keizersnee kalven.

Met een massievere schoudergordel en kop, grotere en meer vooruitstekende knaagtanden zou de fictieve Corticochaeris gouldi een afstammeling kunnen zijn van de nu levende capybara (Hydrochoerus hydrochaeris). Zijn aanpassingen zouden het dier toelaten schors van bomen te stropen. Lengte: tot 2 meter

Ook voor de voskoesoe (Trichosurus vulpecula, een boombewonende buidelrat) werd een fictieve afstammeling uitgedacht: deze Trichopteryx dixoni, een vliegende buidelrat. Doorheen de evolutie werd zijn grijpstaart langer en elastischer en ontwikkelden er huidplooien tussen de poten. De buidelopening is aangepast aan het hangen in de bomen: met de opening naar de staart toe. Lengte: 1,5 meter, met de staart inbegrepen