Philippe BOESMANS

De Munt was de opdrachtgever van de eerste opera's van Philippe Boesmans. Als muziekdramaturg en huiscomponist van de Munt van 1985 tot 2006, schreef hij La Passion de Gilles (1983), L'Incoronazione di Poppea (1989), Reigen (1993), Wintermärchen (1999) en Julie (2004). Nadien volgden Yvonne, Princesse de Bourgogne (2011) dat in Parijs werd gecreëerd, Au Monde (2014), Pinocchio (2017) en in december 2022 On purge bébé.

Zijn samenwerkingen met grote namen uit de Franse theaterwereld (Daniel Mesguisch, Luc Bondy en Joël Pommerat) en internationale topdirigenten als Antonio Pappano en Kazushi Ono, plaatsten de Belgische opera in het hart van de eigentijdse operacreatie.

Foto: repetitie met Patrick Davin en Joël Pommerat

"Toen ik jong was, werden in Tongeren geen concerten georganiseerd. Er was wel een kiosk voor fanfares en harmonieën, en er was de radio. (...) Op een dag mocht ik met mijn ouders mee om een film te gaan bekijken over het leven van Chopin. Dat was een even sterke en onthutsende ervaring als de ontdekking van de liefde als adolescent."

Fragment uit: Philippe Boesmans, Gesprek en Getuigenissen, Christian Renard et Robert Wangermée, Mardaga, 2005

Toen hij als kind getroffen werd door tuberculose, focuste hij zich op pianostudies zodat hij thuis kon studeren.

Foto: Philippe met zijn vader op vakantie aan zee

Philippe Boesmans behaalde in 1957 zijn eerste prijs piano aan het conservatorium van Luik en werkte vanaf 1962 in Brussel voor het Troisième Programme (nu Musiq'3), de eerste klassieke radiozender van Franstalig België die in 1961 werd opgericht door Robert Wangermée. Eerst had Philippe Boesmans er de taak om de spoelen voor te bereiden voor de heruitzending van buitenlandse concerten, daarna hielp hij bij de programmering en nadien componeerde hij voor de literaire programma's pastiches (imitaties in de stijl van...). Het was hier dat hij zichzelf schoolde tot componist.

De Prijs Italia wordt hem in 1971 toegekend voor Upon La Mi. Philippe Boesmans neemt nog datzelfde jaar de directie op zich van de klassieke afdeling van de radio-omroep in Luik. Henri Pousseur, de directeur van het Conservatorium van Luik en samen met Pierre Bartholomée de oprichter van een centrum voor muziekonderzoek, vraagt hem een workshop te bezielen omtrent hedendaagse muziek.

In dit laboratorium waar seriële en elektronische muziek, jazz en pop elkaar kruisen, flankeert en begeleidt Philippe Boesmans in de jaren 1970 en 1980 twee decennia lang jonge musici als Kris Defoort, Benoît Mernier, Fabrizio Cassol, Bernard Foccroulle en Patrick Davin. In die periode componeert hij intensief, met onder meer de creatie van de muziektheatervoorstelling Attitudes op het Festival van Avignon in 1977.

Philippe Boesmans en librettist Pierre Mertens, een Belgische toneelschrijver, maakten zijn eerste opera onder leiding van Gerard Mortier. La Passion de Gilles is gebaseerd op het verhaal van Gilles de Rais, een wapenbroeder van Jeanne d'Arc, die werd veroordeeld wegens kindermisbruik en net als Jeanne eindigde op de brandstapel.

L'Incoronazione di Poppea is een onvoltooid gebleven opera van Monteverdi waarvan slechts enkele gezongen passages overgeleverd zijn en ruwe nota's die een idee geven van de harmonie. De orkestratie die Philippe Boesmans er in 1989 voor de Munt voor maakte, valt op door haar moderne accenten in barokke stijl. Het klavecimbel wordt er zelfs verdubbeld met klanken uit synthesizers!

Deze ervaring had een diepgaande invloed op de schriftuur van Philippe Boesmans. "Ik heb heel veel geleerd van Monteverdi, in het bijzonder het feit dat elk personage een eigen vocaal profiel heeft met eigen intervallen." Het betekende ook de start van een reeks samenwerkingen met Luc Bondy.

Tien jaar na La Passion de Gilles werken Philippe Boesmans en Luc Bondy nauw samen om Reigen, een toneelstuk van Arthur Schnitzler, om te werken tot een opera. Het werd een groot succes en de opera wordt nog steeds over de hele wereld hernomen.

Reigen is één grote liefdesketting: de prostitué houdt van de soldaat die hunkert naar het kamermeisje die de jongeman bemint die verlangt naar de jonge vrouw die van haar man houdt die verlangt naar het snolletje dat houdt van de dichter die verliefd is op de actrice die houdt van de graaf die naar de prostitué verlangt.

Het werd een groot succes in Brussel, Straatsburg, Parijs en Frankfurt. De opera wordt nog steeds hernomen, vaak door kleine orkesten in zijn kamer reductie elf jaar later geschreven door Fabrizio Cassol.

De regieaanduidingen zijn er al van zodra de eerste noten op papier komen. Op deze partituur rent de zangeres om een telefoon te kunnen opnemen. De achtste noten geven deze jachtige beweging weer! Bij Philippe Boesmans gaan podium en muzikale schriftuur hand in hand.

Foto: nota's voor Reigen

"Het voordeel bij opera is dat men kan repeteren."

Ook Bernard Foccroulle, de opvolger van Gerard Mortier, solliciteerde het duo Boesmans/Bondy voor een nieuwe opera. Hun keuze viel op Shakespeares Winter's Tale. Leontes, koning van Sicilië, kwelt er zijn omgeving met zijn paranoïde afgunst. Van een tragedie draait het toneelstuk uit op een sprookje wanneer Leontes zijn verloren vrouw en dochter terugvindt en zijn dochter uithuwelijkt aan de zoon van zijn beste vriend, die hij indertijd ervan had beschuldigd een verhouding te hebben met zijn vrouw.

Tussen zijn opera’s door componeert Philippe Boesmans kleine ensemblewerken, kamermuziek, concerto’s...

Julie, gecreëerd in 2004 met Luc Bondy, is een nieuw meesterwerk naar Fröken Julie van August Strindberg.

In Julie beleven we in de keuken en in de marge van een avondfeest de verboden liefde tussen Julie, de dochter van de graaf, en Jean, haar knecht, tot in het delirium verrukt door hun dromen van escapisme, sociale verheffing en liefde. Kirsten, de kokkin en concubine van Jean, verdedigt de sociale en morele orde die als een hakbijl neervalt wanneer de graaf terug thuis komt.

"Ik hou erg van zangers, ze zijn zingende psychologieën."

In 2006 stopt Philippe Boesmans zijn residentie in de Munt en werkt hij nog één jaar als raadgever voor de klassieke programma's van de RTBF om vervolgens met pensioen te gaan. Maar zijn muzikale carrière gaat verder.

In 2009 leveren Luc Bondy en Philippe Boesmans hun eerste Franstalige opera af: Yvonne, Princesse de Bourgogne, een opera die in Parijs wordt gecreëerd.

Onze componist, een fervent lezer van Witold Gombrovicz, amuseert zich goed met de compositie van dit "wat stoute en absurd grappige" toneelstuk.

Au Monde, in 2014, is gecreëerd naar een toneelstuk van Joël Pommerat.

Een rijke industrieel regelt zijn opvolging ten gunste van de terugkeer van zijn zoon, een militair. De sfeer in de familie is zwaar en bedrukt, vol ambiguïteiten en onuitgesproken gedachten. Is de zoon de seriemoordenaar die de streek onveilig maakt? En wat is de rol van de adoptiefdochter? Met hun gegeven woord zorgen de vrouwen - drie zussen - ervoor dat tussen de protagonisten een band blijft bestaan zonder dat de onderhuidse spanningen ooit tot uitbarsting komen.

Peter de Caluwe huldigde op de avond van de première van Au Monde een medaillon in met Boesmans' naam; het werd aangebracht in de Grote Zaal van de Munt, onder de Koninklijke Loge.

Philippe Boesmans was nog lang niet uitgecomponeerd, maar On purge bébé zal uiteindelijk zijn laatste opera worden. Het is verschrikkelijk jammer dat hij zijn eigen muziek zelf niet meer zal kunnen horen, maar de Munt maakt van de creatie in december 2022 een gepaste hommage.