50. rocznica odbudowy Teatru Wielkiego w Warszawie

Do Polski opera trafiła zaledwie trzydzieści lat po jej narodzinach we Florencji. W 1628 roku Władysław IV Waza zaprosił do Warszawy pierwszą włoską trupę operową. Od tamtej pory reprezentacyjną polską sceną operowo-baletową jest Teatr Wielki. Wzniesiony został w latach 1825–1833 według projektu włoskiego architekta, Antonia Corazziego z Livorno.

Na przestrzeni lat Teatr był kilkakrotnie przebudowywany, a podczas oblężenia Warszawy w 1939 roku został zbombardowany i niemal doszczętnie zrujnowany. Pozostała jedynie oryginalna klasycystyczna fasada gmachu.

"Wysadzili dynamitem stojący prze Teatrem Wielkim pomnik Wojciecha Bogusławskiego, a także księcia Poniatowskiego i Adama Mickiewicza". (Sylwia Chutnik,"Największy z teatrowiska", [w:] "Teatr Wielki 50/50", Warszawa 2015, s. 165)

"Utracono tysiące rękopisów utworów dramatycznych, nut, afiszy i programów, a także akt osobistych artystów i pracowników wraz z dziennikami i pamiątkami po nich". (Sylwia Chutnik,"Największy z teatrowiska", [w:] "Teatr Wielki 50/50", Warszawa 2015, s. 167)

Reżyser i dyrektor teatrów. Zajmował się także organizacją życia teatralnego. W 1909 roku zainicjował budowę Teatru Polskiego w Warszawie, w którym przez wiele lat pełnił funkcję dyrektora. W latach 1934–1936 zarządzał pięcioma połączonymi teatrami stołecznymi, był też jednym z założycieli i w 1937 roku pierwszym dyrektorem Polskiego Baletu Reprezentacyjnego. 1 marca 1950 roku został dyrektorem Teatru Wielkiego Opery i Baletu w Budowie. W 1959 roku przyjął stanowisko Pełnomocnika Ministra Kultury ds. Przygotowania Repertuaru, Kadr, Podstaw Organizacyjnych i Finansowych nowego Teatru Wielkiego Opery i Baletu w Warszawie. To on nadzorował przebieg konkursu na projekt odbudowy zniszczonego podczas drugiej wojny gmachu. Ze względu na wytrwałość i wcielanie w życie niemożliwego nadano mu przydomki Arnold Szalony i Arnold Wytrwały. 

Bohdan Pniewski wygrał ogłoszony w 1950 roku konkurs na odbudowę zniszczonego podczas wojny budynku Teatru Wielkiego. W zwycięskim projekcie zaproponował widownię typu amfiteatralnego o jednym balkonie z pięcioma kolumnowymi portykami. Analogiczną formę zastosował na elewacji Teatru od strony placu Piłsudskiego.

„Jedną z największych, najważniejszych i najtrudniejszych inwestycji budowlanych (…), poza budownictwem nowych miast, wielkich kombinatów fabrycznych, (...) będzie budowa Teatru Wielkiego w Warszawie. Jedną z największych, gdyż teren parceli Teatru Wielkiego zamkniętej Placem Teatralnym, ul. Focha (obecnie Moliera), ul. Trębacką i ul. Wierzbową zajmuje 11.594 m2 (wraz z Teatrem Narodowym). W rzeczywistości zabudowa obejmie teren większy, rozszerzy się bowiem na ul. Trębacką, ponadto zabudować trzeba będzie przy ul. Focha trzy parcele po stronie parzystej (...). Wreszcie z budową Teatru Wielkiego łączy się sprawa uregulowania i rozbudowy Placu Zwycięstwa (obecnie Piłsudskiego) oraz Placu Teatralnego”. (Arnold Szyfman, „Pamiętniki Teatralne”, zeszyt 2/3, Państwowy Instytut Sztuki, Warszawa 1952).

"Wybudować Operę dziś, w połowie XX wieku, to niemal tyle, co stworzyć skomplikowane dzieło bez precedensu, odkrywając na nowo prawie wszystkie rządzące nim prawa" - mówił Bohdan Pniewski w wywiadzie z 1956 roku.

Parter - na 650 miejsc. Dalej tzw. corbeille, nieco podwyższona część parteru, na 480 miejsc. Na pierwszym balkonie główna loża reprezentacyjna, dwie dyrekcyjne nad wejściami i inne loże, razem 337 miejsc. Drugi balkon n a327 miejsc. Nad nim ostatnie piętro, umieszczone w licu ściany, częściowo z miejscami dla publiki (150 miejsc), częściowo zawierające loże techniczne dla elektryki i wentylacji". (Beata Chomątowska, "Przepych w czasach szarości", [w:] "Teatr Wielki 50/50", Warszawa 2015, s. 185)

"Koncepcję plastyczną narzuca klasycystyczna, corazziańska elewacja"

Sześć wysuniętych czterokolumnowych portyków rytmicznie porządkuje długą ścianę, całkowicie znosząc groźbę nużącej monotonii płaszczyzny" (Ibidem)

Do współpracy przy wyposażeniu technicznym sceny, ogrzewania, klimatyzacji i wentylacji zaangażowano firmy z zagranicy. (Beata Chomątowska, "Przepych w czasach szarości", [w:] "Teatr Wielki 50/50", Warszawa 2015, s. 183)

Wzorzysta posadzka w Foyer Głównym zaprojektowana przez Bohdana Pniewskiego kryje w sobie tajemnicę – jej obszar to zarys przedwojennej widowni Teatru. Do jej wykonania użyto starannie wyselekcjonowanego barwionego drewna jesionowego. Tu również, po obu stronach centralnego wzoru kwiatowego widoczne są motywy kosmiczne. Współpraca Tadeusza Gronowskiego z Bohdanem Pniewskim przy realizacji wnętrz Teatru trwała ponad cztery lata. Najwięcej projektów Gronowskiego znajduje się w Foyer Głównym.

19 listopada 1965 roku, po czternastu latach prac uroczyście otwarto odbudowany gmach Teatru Wielkiego. Był to piątek, 19 listopada 1965 roku. Na ten dzień przypadały dwie rocznice: pierwszego przedstawienia teatralnego w języku polskim w Warszawie (1765) i położenia kamienia węgielnego pod budowę gmachu według projektu Antonia Corazziego (1825). Dzień tonął w zimowej już aurze. Galową premierą inauguracji Teatru Wielkiego był "Straszny dwór" Moniuszki dany w sobotę 20 listopada o godz. 19.00. Auta zajeżdżające przed rozświetlony Teatr spowodowały w pogrążonym w ciemności mieście duży korek (wówczas rzadkość).

Na uroczystości otwarcia przybyło ponad czterystu gości z dwudziestu pięciu krajów świata, siedemdziesięciu zagranicznych dziennikarzy i krytyków muzycznych oraz wybitni polscy artyści. Można zatem było żywić przekonanie, że nowy Teatr Wielki po tak szumnym otwarciu prawdziwie wielkie dni ma dopiero przed sobą.

Otworzony w 1965 roku Teatr Wielki, mimo ograniczeń wynikających ze specyfiki czasów, w których powstawał, był jednym z najnowocześniejszych budynków teatralnych na świecie, oferującym ogromne możliwości inscenizacyjne.

Zarówno Corazzi, jak i Pniewski doskonale znali rozwiązania stosowane w budynkach teatralnych i operowych na świecie. Tworzyli swoje projekty w skomplikowanych warunkach ekonomicznych i politycznych.Każdy z nich musiał uwzględniać narzucane przez władze zmiany. Mimo to obaj dążyli do doskonałości, do stworzenia monumentalnej budowli o przewidzianej dla dwóch tysięcy osób widowni i najnowocześniejszej scenie świata.

„Chodziłem – zrazu po ruinach, potem po Teatrze Wielkim w budowie. Chodzę teraz po wielkim teatrze (…). Czuję się, na razie, jak nieduży Ludwik XIV w Nowym Wersalu. W dodatku wiem o tym wszystkim, czego nie widać, czego nie widzi widz na sali. Próbuję o tym zapomnieć, bo przecież sala widzi tylko scenę (...). Ale ja nie mogę zapomnieć tego, co widziałem, i co ma teraz funkcjonować, żeby urodziła się opera. A rodzi się ona na zapleczu, w salach prób: orkiestry, chóru, baletu. Rodzi się w malarniach, warsztatach i pracowniach. Wyjeżdża z magazynów i olbrzymich kieszeni zanim się znajdzie na scenie, scenach obsługiwanych przez dźwigi, zapadnie, kolosalną aparaturę, z której mógłby wyskoczyć słoń, smok, piramida naturalnej wielkości” (Zygmunt Mycielski, „Ruch Muzyczny” 1965, nr 1).