Handelaar in slaven
Een geschiedenis van mensenhandel en winstbejag uit ijzingwekkende archiefstukken uit de collectie van het Zeeuws Archief
Inleiding
Dit is een verhaal over mensenhandel. Het begint in Middelburg. Hier aan de Balans stond het kantoor van de Middelburgse Commercie Compagnie (MCC). Nu staat er het monument ter nagedachtenis aan de slavernij. Elk jaar wordt hier op 1 juli de afschaffing van de slavernij herdacht en gevierd.
De MCC of eigenlijk Verenigde Commercie Compagnie der stad Middelburg specialiseerde zich in de 18e eeuw in mensenhandel.
De handelaren van de MCC kochten mensen in West-Afrika en verkochten hen aan de andere kant van de Atlantische Oceaan.
De administratie van de MCC wordt beheerd door het Zeeuws Archief in Middelburg.
Het archief van de MCC is volledig bewaard gebleven.
De archiefstukken geven een gedetailleerd beeld van de 18e-eeuwse trans-Atlantische slavenhandel.
Ook geven ze zeldzame informatie over het dagelijkse leven van slavenhandelaren en hun levende handelsgoederen.
Bij een trans-Atlantische slavenreis vertrok een schip geladen met goederen vanuit de Europese thuishaven naar de kust van West-Afrika. Daar werden de goederen geruild tegen Afrikanen, ivoor en goud.
Het schip zeilde vervolgens over de Atlantische Oceaan naar de kolonies in Noord- en Zuid-Amerika. De Afrikanen werden verkocht aan plantage-eigenaren en gingen een toekomst als slaaf tegemoet. Ze moesten werken op één van de vele suiker-, koffie-, tabaks- of katoenplantages.
Na verkoop van alle Afrikanen keerde het schip geladen met producten van de plantages terug naar Europa.
Deze driehoeksreizen werden gemaakt van de 16e tot en met de 19e eeuw. De MCC verkocht ongeveer 31.000 Afrikanen in de 18e eeuw.
Snauwschepen MCCZeeuws Archief | Zeeland Archives
De tot slaaf gemaakte Afrikanen werden vervoerd ...
... in deze schepen van de Middelburgse Commercie Compagnie (MCC).
Ongeveer 300 mensen werden als levende lading gestuwd.
Mannen, vrouwen, jongens, meisjes, baby's.
Reconstructie van het slavenschip de Eenigheid in 3DZeeuws Archief | Zeeland Archives
Slavenschip de Eenigheid
Aan de hand van de authentieke archiefstukken volgen we de slavenreis van het MCC-schip de Eenigheid uit 1761-1763.
Dat dit schip een slavenreis maakt, is te zien aan het tussenschot op het dek, pal achter de grote mast.
De Afrikaanse mannen verbleven op het voorschip. De vrouwen op het achterschip.
Het schot maakte het de Afrikaanse mannen onmogelijk op het achterschip te komen. Met als belangrijkste doel de bemanning te beschermen.
Het hokje opzij van het achterschip is het secreet voor de vrouwen.
Het secreet voor de mannen was aangebracht naast het kuildek aan stuurboord.
De baas over het schip en over de handel is de kapitein.
Jan Menkenveld was kapitein op het schip de Eenigheid.
Dit is zijn zegel. Met een kapitein, een anker (hoop) en een boom (standvastigheid).
Staaltje texteil in een briefZeeuws Archief | Zeeland Archives
Voor het kopen van tot slaaf gemaakte Afrikanen aan de kust van West-Afrika moest de kapitein beschikken over de juiste ruilgoederen, zoals textiel.
Handelsgoederen voor West-AfrikaZeeuws Archief | Zeeland Archives
Feitelijk bepaalde de kapitein de samenstelling van de handelslading.
Hij bezat specifieke kennis over de vraag naar goederen per regio aan de kust van West-Afrika.
Zeekaart van de kust van Guinea, West AfrikaZeeuws Archief | Zeeland Archives
De kust van West-Afrika was bij Europeanen bekend vanwege de handel in slaven, ivoor en goud.
Deze zeekaart maakt dat goed duidelijk.
Aan de kust zijn de ankerplaatsen aangegeven.
In de binnenlanden zijn de namen van de Afrikaanse volken weergegeven en hun handel, zoals slaven en goud.
Dit is een kaart van de Goudkust van Afrika. Links wordt het stofgoud gesmolten. Rechts brengt een Europese handelaar zijn waren aan de man. De aapjes wegen het goud met een balans.
Een lias met administratieZeeuws Archief | Zeeland Archives
Het MCC-archief geeft gedetailleerde informatie over bijna alle aspecten van de trans-Atlantische slavenhandel. De documenten vertellen het verhaal.
Dit zijn bijlagen die behoren bij de rekening van een slavenreis, voorafgaand aan digitalisering door het Zeeuws Archief.
Handelsboek
De kapitein hield alle handelstransacties bij in het handelsboek. Ook de inkoop en verkoop van de tot slaaf gemaakte Afrikanen.
Handelsboek van de Eenigheid Pagina 4Zeeuws Archief | Zeeland Archives
Het 'cargazoen' is de lading waarmee het schip de reis begint. Het 'armazoen' is de lading die het schip over de Atlantische Oceaan vervoert.
Bij een slavenreis is dit een levende lading...
Met woorden als 'slaven' of 'slaaf' wordt in de 18e eeuw aangegeven dat het om niet vrije mensen ging.
Een slaaf is het bezit van een ander.
Top 5 van handelslocatiesZeeuws Archief | Zeeland Archives
De kapitein kocht tot slaaf gemaakte Afrikanen op verschillende plaatsen aan de kust van West-Afrika.
Hij kocht hen van Afrikaanse handelaren en in kasteel Elmina in Ghana van Europese handelaren.
Slavenhandel kust van West-AfrikaZeeuws Archief | Zeeland Archives
De kapitein kocht zoveel mogelijk Afrikanen waar de prijzen het laagst waren.
Behalve mensen kocht de kapitein ook goud en ivoor.
De laatste aankoop van Afrikanen
Vijf maanden na aankoop van de eerste tot slaaf gemaakte Afrikaan kocht de kapitein de laatste slaven. Het waren 10 mannen uit Elmina, Ghana. Op 8 mei werden zij aan boord gebracht. Op 9 mei 1762 vertrok het schip voor de oversteek van de Atlantische Oceaan. Aan boord: 130 Afrikaanse mannen, 130 vrouwen, 34 jongens, 22 meisjes en 6 baby's.
Lengtedoorsnede van de EenigheidZeeuws Archief | Zeeland Archives
Bij vertrek uit Afrika was het schip overvol met mensen en met vaten drinkwater.
De gemiddelde oversteek over de oceaan duurde bijna 2 maanden.
's Nachts zaten de Afrikanen opgesloten op het tussendek (h); de mannen in het voorschip en de vrouwen in het achterschip.
Overdag mochten de mannen op het kuildek (d) komen en de vrouwen in de houten 'tent' die op het achterdek (k) werd gezet.
Dwarsdoorsnede van het slavenschip de Eenigheid met gezicht op het tussendek met beddingen voor Afrikaanse mannenZeeuws Archief | Zeeland Archives
Dwarsdoorsnede met in het midden de ligplaatsen voor de slaven op het tussendek.
Het tussenschot is boven het tussendek achter de grote mast te zien.
De slaven sliepen op het tussendek. Het aantal ligplaatsen werd vergroot door halverwege het dek 'beddingen' aan te brengen.
Tussendek met beddingen op het slavenschip de EenigheidZeeuws Archief | Zeeland Archives
Dit is een reconstructie van het tussendek van het MCC-schip de Eenigheid. De hoogte was 1,4 meter.
Het schip was ongeveer 23 meter lang en het dek was 7 meter breed.
Journaal chirurgijn Journaal chirurgijnZeeuws Archief | Zeeland Archives
Het journaal van de chirurgijn vertelt ons meer over de tot slaaf gemaakte slaven aan boord...
Chirurgijn Petrus Couperus maakte van al zijn patiënten een beschrijving, ook van de tot slaaf gemaakte Afrikanen.
Journaal chirurgijn Pagina 12Zeeuws Archief | Zeeland Archives
De eerste slaven overleden al terwijl het schip nog voor de kust van Afrika lag.
De chirurgijn haalde 6 april 1762 een man van het tussendek naar boven.
De man was geschopt en leed pijn. De verzorging door de chirurgijn hielp niet en hij overleed de volgende dag.
De week erop overleed een meisje aan scheurbuik.
Journaal chirurgijn Pagina 13Zeeuws Archief | Zeeland Archives
Een Afrikaanse vrouw overleed van verdriet na vertrek van het schip uit Afrika.
De chirurgijn vermoedde dat zij een kind had dat was achtergebleven bij de Afrikaanse handelaren die haar hadden verkocht.
Journaal chirurgijn Pagina 15Zeeuws Archief | Zeeland Archives
De meeste Afrikanen stierven tijdens de oversteek over de Atlantische Oceaan.
Sterfte onder slaven en bemanningZeeuws Archief | Zeeland Archives
Doodsoorzaken van slaven en bemanningZeeuws Archief | Zeeland Archives
Na een reis van 59 dagen kreeg de bemanning land in zicht; de kust van Brazilië.
De reis ging verder naar Berbice in Guyana.
Handelsboek van de Eenigheid Pagina 47Zeeuws Archief | Zeeland Archives
Veiling van mensen
De kapitein hield de eerste veilingen in Berbice, Guyana. De Afrikanen werden verkocht aan de hoogste bieder. De kapitein vond de prijzen te laag en liet de veiling stoppen.
Van de verkoop van de Afrikanen werd bijgehouden of het ging om:
• een man
• een vrouw
• een jongen
• een meisje
De naam van de slaaf werd niet genoteerd.
En verder:
• de naam van de koper en wie voor hem borg stond
• de prijs
Rekening voor de veiling van tot slaaf gemaakte Afrikanen, inclusief consumptie door bezoekers van de veiling.Zeeuws Archief | Zeeland Archives
Het publiek bij de veiling kreeg gratis drank en pijpen tabak, zoals deze rekening van de veiling in Berbice van 21 juli 1762 laat zien.
Handelsboek van de Eenigheid Pagina 47Zeeuws Archief | Zeeland Archives
Veilingnummer 19 was een vrouw met een klein kindje. Zij werden gekocht door Jan Broer voor 205 gulden. Het kindje vertegenwoordigde geen waarde.
Kleine kinderen aan boordZeeuws Archief | Zeeland Archives
Dat er weldegelijk kleine kinderen aan boord waren, weten we dankzij het logboek en het handelsboek van het schip.
Verblijfsduur van slaven aan boordZeeuws Archief | Zeeland Archives
De tot slaaf gemaakte Afrikanen zaten lang gevangen aan boord van het slavenschip. Vooral de mensen die in het begin van de reis gekocht waren en pas bij de laatste veiling verkocht.
Prijzen en opbrengst van de openbare veiling van slavenZeeuws Archief | Zeeland Archives
De kapitein wist de winst te verhogen door Berbice te verlaten en de overgebleven Afrikanen te verkopen in Essequebo.
De gouverneur van Essequebo feliciteerde de directeuren van de MCC per brief met de hoge prijzen.
Opbrengst verkoop slavenZeeuws Archief | Zeeland Archives
Het merendeel van de slaven werd verkocht per veiling. Slechts enkelen werden onderhands verkocht.
Kaart van de rivier en kolonie Demerary in GuyanaZeeuws Archief | Zeeland Archives
De Afrikanen gingen een leven in slavernij tegemoet op één van de vele plantages.
Hier zien we de plantages aan de rivier Demerary, Guyana, in 1759. Onderaan staan de namen van de plantages en hun eigenaren.
Denis des Granges kocht 3 mannen, 2 vrouwen, 3 jongens en een meisje van de kapitein van de Eenigheid.
Hij bezat een grote plantage genaamd 'Des Granges' aan de westelijke oever van de rivier Demerary.
Plantage Des Granges is nr 5 op de kaart. De rode kleur geeft aan dat er koffie verbouwd werd.
De kans is groot dat de 9 tot slaaf gemaakte Afrikanen die Denis des Granges kocht hier te werk werden gesteld.
Suiker was het belangrijkste product uit Demerary. De suikerplantages zijn aangegeven in bruin, de suikermolens met cirkels of kruisjes.
Het leven op de plantages was hard. Mishandeling van tot slaaf gemaakte Afrikanen was niet zeldzaam.
Retourlading in bruto gewichtZeeuws Archief | Zeeland Archives
Na de verkoop van alle Afrikanen kocht de kapitein zoveel mogelijk producten van plantages in.
Suiker was het belangrijkste product.
Duur van de reisZeeuws Archief | Zeeland Archives
De reis had anderhalf jaar geduurd, dat was ook de gemiddelde duur van een trans-Atlantische slavenreis. Het merendeel van de tijd lag het schip stil en werd er handel gedreven.
Uiteindelijk noteerden de directeuren van de MCC een winst van 13.320 gulden.
Verdiensten hoge officieren van de EenigheidZeeuws Archief | Zeeland Archives
Ook de hoogste bemanningsleden van het schip de Eenigheid deelden mee in de winst.
Naast hun salaris ontvingen zij een bonus voor iedere verkochte slaaf en een winstbonus.
De kapitein ontving de grootste bonussen.
MCC reizen; retourreizen en driehoeksreizenZeeuws Archief | Zeeland Archives
De slavenreis van het schip de Eenigheid in 1761-1763 is slechts één van de 114 trans-Atlantische slavenreizen die schepen van de MCC maakten.
De MCC heeft ongeveer 31.000 Afrikanen in de 18e eeuw verkocht.
Het archief van de MCC bevat de administratie van niet alleen de trans-Atlantische slavenreizen maar ook de retourreizen op Afrika en het Caraïbisch gebied, evenals de brieven van de directeuren en hun correspondenten wereldwijd en nog heel veel meer documenten.
Waarom dit verhaal?
Niet veel mensen weten wat trans-Atlantische slavenhandel was of precies inhield. Toch speelt de geschiedenis van de trans-Atlantische slavenhandel tot op de dag van vandaag een grote rol in de levens van heel veel mensen. Het is een onlosmakelijk onderdeel van hun culturele identiteit. Het Zeeuws Archief heeft het archief van de MCC gebruikt om deze donkere pagina uit het verleden tot leven te brengen met als doel kennis en begrip over dit gedeelde erfgoed te stimuleren. Om te leren van het verleden is het nodig dat iedereen te weten kan komen wat trans-Atlantische slavenhandel inhield. Er zijn geen ooggetuigen meer die erover kunnen vertellen. We zullen het moeten doen met mondelinge geschiedenis, historische plekken en plaatsen van herdenking - en met archiefstukken. Om het archief van de MCC tot leven te brengen heeft het Zeeuws Archief een blog en een educatieve website gemaakt. Beiden belichten de trans-Atlantische slavenhandel vanuit het perspectief van de slavenreis van het schip de Eenigheid. Het Zeeuws Archief nodigt scholen en instellingen uit om blog en website te gebruiken. Wetenschappers worden opgeroepen gebruik te maken van het volledig gedigitaliseerde archief van de MCC. Samen kunnen we leren van dit gedeelde verleden.
Volg de blog over de slavenreis van de EenigheidZeeuws Archief | Zeeland Archives
Het Zeeuws Archief heeft alle administratie van de Middelburgse Commercie Compagnie (MCC) gedigitaliseerd en online gepubliceerd:
Archief van de MCC - inventaris en scans
Voor docenten en scholieren van het primair en voortgezet onderwijs heeft het Zeeuws Archief een educatieve website ontwikkeld, met lessen en opdrachten die gerelateerd zijn aan de blog van de Eenigheid:
Educatieve website 'Aan boord van een slavenschip'
De reis van het schip de Eenigheid en de gebeurtenissen aan boord zijn van dag tot dag te volgen via een blog met interactieve kaart en tijdlijn:
Blog Slavenreis van de Eenigheid 1761-1763
Slavenhandel door MCC-schip de EenigheidZeeuws Archief | Zeeland Archives
Trailer met de 3D reconstructie van de Eenigheid
Deze expositie is gemaakt door het Zeeuws Archief.
• Concept en creatie: Zeeuws Archief, Roosanne Goudbeek
• Infographics: DATBureau, Amsterdam
• 3D-reconstructie: DPI Animation House, Den Haag
We bedanken iedereen die het Zeeuws Archief heeft ondersteund bij het onder de aandacht brengen van het archief van de MCC:
• Metamorfoze, Nationaal Programma voor Behoud van Papieren Erfgoed (Ministerie OCW)
• Mondriaan Fonds
• Prins Bernhard Cultuurfonds
• VSBfonds
• Raad voor de Mensenrechten van de Verenigde Naties
• UNESCO Memory of the World
• Google Art & Culture
Zeeuws Archief
Hofplein 16, Middelburg
Postbus 70, 4330 AB Middelburg
T 0118 67 88 00
