Ponad 2000 przedmiotów
Właśnie tyle liczy kolekcja ubrań Krakowianek i Krakowiaków w Muzeum Etnograficznym w Krakowie.
Spódnica mieszkanki Bronowic Małych (early 20th c.), autor: autorstwo nieznaneMuzeum Etnograficzne w Krakowie
To najstarsza i największa kolekcja strojów krakowskich na świecie. Różnorodna, pełna unikatowych okazów, wyjątkowych skarbów sprzed stuleci.
A jednak to tyko skromny wycinek złożonej rzeczywistości.
Chłopska rodzina przed chatą krytą strzechą we wsi Bronowice Małe (1912), autor: Karol ChotekMuzeum Etnograficzne w Krakowie
Kim właściwie byli Krakowiacy?
Etnograficzne źródła sprzed stu lat wskazują na rozległy teren Małopolski. To obszar niezwykle zróżnicowany pod względem geograficznym, historycznym, tożsamościowym.
Wiele wsi opisywanych przed wiekiem przez etnografów, leży dziś w granicach miasta. Bronowice, Krowodrza, Mogiła, Pleszów to dzisiaj części krakowskich dzielnic, daleko im nawet do miejskich obrzeży.
Gorset mieszkanki wsi KaszówMuzeum Etnograficzne w Krakowie
Zresztą miejsce pochodzenia nie było jedynym kryterium doboru, stosowanym przez twórców tej kolekcji. Wiemy, że gustowali w strojach noszonych na wsi od święta.
Fascynowała ich intensywność barw i kunsztowność zdobień. Tymczasem zgrzebna codzienność wsi była zdecydowanie mniej spektakularna.
Gorset mieszkanki wsi Modlniczka Gorset mieszkanki wsi Modlniczka (1905), autor: autorstwo nieznaneMuzeum Etnograficzne w Krakowie
Na szczęście w muzeum oglądamy nie tylko wierzchnią warstwę ubrania. Możemy przyjrzeć się mu od podszewki.
Lewa strona ujawnia ślady wzmacniania tańszymi tkaninami, przeszycia, świadczące o zmianie rozmiaru. Przypomina, że odświętnych ubrań używało się latami, czasem przez całe dorosłe życie. Bywały przekazywane z pokolenia na pokolenie.
Korale z okolic RudawyMuzeum Etnograficzne w Krakowie
Odświętne ubranie było bardzo drogie. Uznawane dziś za kanon ludowego stroju czerwone korale (Corallium rubrum, obumarłe szkielety koralowców), sprowadzano z Neapolu, Wenecji i Marsylii.
W pierwszej połowie XIX wieku trzy sznury korali warte były tyle, co cztery, pięć krów. Podnosiły wartość kobiety na rynku matrymonialnym. Córka dziedziczyła je po matce. Biedniejsze dziewczyny nosiły korale sztuczne, np. ulepione ze skrobi z dodatkiem żywicy.
Trzewiki mieszkanki Mnikowa (unknown), autor: autorstwo nieznaneMuzeum Etnograficzne w Krakowie
Jeszcze dziś można spotkać osoby, które pamiętają, jak wybierały się na niedzielną mszę niosąc buty w ręku - z oszczędności wkładano je dopiero przed wejściem do kościoła.
Do pracy w polu, do szkoły, na targ do miasta chodziło się boso.
Paradnie, na bogato
Okres zainteresowania wiejskimi strojami i tworzenia muzealnych kolekcji (druga połowa XIX i pierwsze dekady XX wieku) to jednocześnie czas wielkich zmian gospodarczych i społecznych.
Przód kaftana kobiecego (1930), autor: Zdzisław BakowskiMuzeum Etnograficzne w Krakowie
Tempo przemian dyktują ruchy polityczne (powstawanie państw narodowych, dwie wielkie wojny) oraz rewolucja przemysłowa.
Skutki tych zmian zauważalne są także na wsi, uznawanej za ostoję dawnych tradycji i źródło wiedzy o przeszłości rdzennej kultury.
Kobiety z Bronowic Małych niosące towary na handel (1912), autor: Karol ChotekMuzeum Etnograficzne w Krakowie
Wiejski strój bywa wymieniany na używane ubrania miejskie. Łatwiej się w nich wtopić w tłum i nie narażać na szykany mieszczuchów podczas szukania pracy w fabryce czy załatwiania spraw w mieście. Do tradycyjnego stroju dłużej przywiązane są kobiety.
Wstążka mieszkanki Wyciąża (the interwar period), autor: autorstwo nieznaneMuzeum Etnograficzne w Krakowie
Ręcznie tkane materiały są wypierane przez produkowane w fabrykach aksamity i brokaty. Dostępność tkanin, kolorowych nici i ozdób rozgrzewa wyobraźnię krawcowych i hafciarek.
Gorset mieszkanki Mogiły Gorset mieszkanki Mogiły (approx. 1870), autor: autorstwo nieznaneMuzeum Etnograficzne w Krakowie
Wzór i dobór kolorów, nie tylko określają lokalną tożsamość. Im bardziej efektowny jest strój, tym bardziej podkreśla pozycję swojej właścicielki lub właściciela w lokalnej społeczności.
Gorset mieszkanki Bronowic Gorset mieszkanki Bronowic (19th c. / early 20th c.), autor: autorstwo nieznaneMuzeum Etnograficzne w Krakowie
Zresztą idzie nie tylko o bogactwo zdobień. W tej grze pozorów liczy się także sylwetka.
Dostatek i gotowość do zadań kobiety (w gospodarstwie i w rodzinie) potwierdzają szerokie biodra. Pożądany kształt nadawały kobiecej figurze doszywane na dole gorsetu fałdki i kaletki - im więcej ich było, tym czytelniejsza stawała się wiadomość o zamożności właścicielki.
Spódnica mieszkanki Podskalan Spódnica mieszkanki Podskalan (first quarter of the 20th century), autor: autorstwo nieznaneMuzeum Etnograficzne w Krakowie
Także suto marszczone spódnice dodawały kobiecie objętości. Najlepszy efekt zapewniało założenie kilku jednocześnie - jednej na drugą.
Spódnica mieszkanki PodskalanMuzeum Etnograficzne w Krakowie
Ponieważ ich przednią część przykrywała równie obficie marszczona zapaska, niekiedy przy szyciu spódnicy zastępowano fragment kosztownych tkanin tańszymi materiałami. Dolny brzeg spódnicy obszywano ochronną i ozdobną tasiemką, nazywaną szczoteczką.
Po krakowsku, po polsku, po swojemu
Dla polskich społeczników i ideologów przełomu XIX i XX wieku odświętny strój krakowski stał się wartością narodową.
Spódnica na kulig (do kostiumu "Krakowianki") (1870), autor: autorstwo nieznaneMuzeum Etnograficzne w Krakowie
Był popularnym tematem sztuki. Bywał wykorzystywany jako motyw zabawy, na przykład karnawałowej stylizacji.
Anna Tetmajerowa z dziećmi (1906), autor: autorstwo nieznaneMuzeum Etnograficzne w Krakowie
Tymczasem zgromadzone w Muzeum ubrania to ślady życia konkretnych ludzi. Ich upodobań, wyborów, życiowych losów.
Zapaska mieszkanki wsi Mników Zapaska mieszkanki wsi Mników (1790/1810), autor: autorstwo nieznaneMuzeum Etnograficzne w Krakowie
Tę zapaskę podarowała Muzeum w 1913 roku Antonina Munkaczy, nauczycielka z Mnikowa wraz z informacją, że był to fartuch ślubny jej prababki, zrobiony z płótna domowej roboty, ozdobiony wzorem przez wędrownego drukarza.
Chusta Petroneli Matysikowej z Cholerzyna (1876)Muzeum Etnograficzne w Krakowie
Ten misterny haft wykonała własnoręcznie Petronela Matysikowa z Cholerzyna, która samodzielnie przygotowała chustę czepcową na własne wesele w 1876 roku.
Gorset Marii Ślęczek z KłajaMuzeum Etnograficzne w Krakowie
Przypominający rozgwieżdżone niebo gorset trafił do Muzeum wraz z dwoma halkami, spódnicą, zapaską, gorsetem i chustką naramienną. Cały komplet, uszyty w pierwszej ćwierci XX wieku nosiła od święta Maria Ślęczek z Kłaja urodzona 1870 roku - wiemy to od jej wnuka.
Zapaski gładkieMuzeum Etnograficzne w Krakowie
Przecież poza tym co oficjalne i przeznaczone dla obcego oka, każda szafa skrywa setki intymnych opowieści.
O czym opowiedziałaby Twoja?
Tekst: Dorota Majkowska-Szajer
Koncepcja i wykonanie: Natalia Ciemborowicz-Luber, Dorota Majkowska-Szajer, Katarzyna Piszczkiewicz
Interesuje Cię temat Sport?
Otrzymuj aktualności w spersonalizowanym newsletterze Culture Weekly
Wszystko gotowe
W tym tygodniu otrzymasz swój pierwszy newsletter Culture Weekly.