Ogród dla kompozytora
Ogród z pomnikiem Chopina w Łazienkach Królewskich jest jednym z najchętniej odwiedzanych miejsc w stolicy
Why Chopin? – Paweł CzarneckiMuzeum Łazienki Królewskie
Dlaczego Chopin?
Idea upamiętnienia Fryderyka Chopina przez wystawienie kompozytorowi pomnika w ważnym punkcie Warszawy narodziła się
w latach 70. XIX wieku w kręgu Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego.
Od początku długiej i skomplikowanej historii tej realizacji postać oraz dzieło genialnego kompozytora i pianisty były ważnymi elementami konstruowania tożsamości polskiego narodu, osłabionego kolejnymi rozbiorami i wojnami.
Why Chopin? – Paweł CzarneckiMuzeum Łazienki Królewskie
Dzisiaj, w wolnej Polsce, pomnik wraz z jego otoczeniem ogrodowym przypomina nam o tej trudnej przeszłości, ale również, jako przestrzeń kultury i natury, jest źródłem przyjemności estetycznej i relaksu.
O jego popularności wśród warszawiaków i turystów decyduje niewątpliwie fenomen Fryderyka Chopina, jednak istotna jest także udana koncepcja samego miejsca, integrująca kilka dziedzin sztuki – muzykę, rzeźbę i sztukę zakładania ogrodów – z naturą.
The Garden at the Royal ŁazienkiMuzeum Łazienki Królewskie
Ogród w Łazienkach Królewskich
Ogród jest częścią Łazienek Królewskich, ale dzięki otuleniu gęstą opaską wysokiego drzewostanu sprawia wrażenie zamkniętej całości. Ma charakter zielonego, eleganckiego wnętrza podporządkowanego ekspozycji pomnika.
Na jego wyrafinowaną paletę kolorystyczną składają się barwy naturalnych materiałów: czerwonego piaskowca zastosowanego w cokole pomnika, obwódce basenu i stopniach łączących poziomy ogrodu oraz piaskowej nawierzchni alejek i roślin.
Plan ogrodu jest regularny, z wejściem głównym od Alej Ujazdowskich – reprezentacyjnej arterii Warszawy.
A musical amphitheatre in a garden settingMuzeum Łazienki Królewskie
Ogrodowy amfiteatr muzyczny
Otoczenie pomnika Chopina zaprojektowano jako ogrodowy amfiteatr muzyczny. Widownię tworzą rabaty różane rozmieszczone amfiteatralnie wokół monumentu. Funkcję sceny pełni cokół pomnika.
Koncepcja ta pochodzi z lat 20. XX wieku i przypisywana jest architektowi Oskarowi Sosnowskiemu (1880–1939), założycielowi Zakładu Architektury Polskiej na Politechnice Warszawskiej.
Na początku latach 60. jego ideę po mistrzowsku zrealizował Longin Majdecki (1925–1997), wykorzystując swoje kompetencje architekta krajobrazu, ogrodnika i konserwatora zabytkowych założeń ogrodowych.
Sunday Chopin RecitalsMuzeum Łazienki Królewskie
Niedzielne Koncerty Chopinowskie
W ten sposób w Łazienkach Królewskich w Warszawie powstała demokratyczna, dostępna dla wszystkich przestrzeń do doświadczania ponadczasowej muzyki Chopina. Okazją ku temu są słynne na całą Warszawę Koncerty Chopinowskie, organizowane pod pomnikiem w każdą niedzielę od połowy maja do końca września.
Tradycja ta sięga roku 1959. W czasie pandemii COVID-19, ze względów bezpieczeństwa, zmianie uległa formuła recitali. Pianiści grają utwory Chopina w zabytkowych obiektach Łazienek Królewskich – w Pałacu na Wyspie i Starej Oranżerii, a publiczność słucha ich za pośrednictwem głośników rozstawionych
w ogrodzie lub przez Internet.
Experiencing the placeMuzeum Łazienki Królewskie
Doświadczenie miejsca
Ta jedyna w swoim rodzaju sala koncertowa pod gołym niebem otoczona jest aleją spacerową.
W czasie przechadzki nią odsłaniają się spacerowiczom kolejne widoki pomnika. Prezentowany tu kadr pokazuje go z oddalenia na tle grabów i dębów, które jesienią przebarwiają się na kolor czerwony. Ciemne obramienie tworzą konary jednej z dwóch posadzonych w tym miejscu topól carskich. Widoczna jest również rabata z róż odmiany Fryderyk Chopin – Rosa Fryderyk Chopin.
The monumentMuzeum Łazienki Królewskie
Pomnik
Ustawiony nad lustrem wody pomnik Fryderyka Chopina jest dziełem wybitnego rzeźbiarza Wacława Szymanowskiego (1859–1930). Siedmiometrowa rzeźba wykonana jest z brązu.
Architektoniczną oprawę monumentu, której autorami byli Franciszek
Miączyński (1874–1947) i Oskar Sosnowski, tworzą piedestał
z czerwonego piaskowca wraz z sadzawką wyłożoną
płycinami z tego samego kamienia.
Podczas letnich koncertów cokół, na którym ustawiona jest rzeźba, pełni funkcję sceny dla pianistów.
The sculptureMuzeum Łazienki Królewskie
Rzeźba
Pomnik stanął w Łazienkach Królewskich w listopadzie 1926 roku. Sam projekt powstał jednak już na początku XX wieku, na kilka lat przed konkursem na jego realizację ogłoszonym w 1908 roku.
Natomiast od pomysłu, aby upamiętnić polskiego kompozytora, do jego realizacji minęło aż 50 lat.
Monument, który stał się najbardziej rozpoznawalnym pomnikiem polskiego kompozytora na świecie i jednym z symboli Warszawy, ukazuje samą postać siedzącą pod drzewem, co było niezwykle nowatorskim rozwiązaniem, zrywającym z XIX-wieczną alegoryczną konwencją upamiętniania zasłużonych osób i bohaterów.
Portrait of the composer – an expression of the act of listeningMuzeum Łazienki Królewskie
Portret kompozytora – wyraz zasłuchania
Postać kompozytora zasłuchanego w dźwięki muzyki i otaczającej przyrody, układ jego ciała i głowy, gest ręki są „jednolitym wyrazem zasłuchania się i nastroju”, jak oceniało projekt pomnika jury konkursu w 1909 roku.
Figura Chopina nie oddaje zewnętrznego podobieństwa swego bohatera, twarz nie jest wiernym portretem, ale wyobrażeniem idealnego wizerunku artysty-kompozytora.
Ponadczasowy charakter przedstawienia podkreśla również forma
jego stroju, który nie odtwarza konkretnego ubioru. Postać odziana
jest w nieokreśloną materię płynnie przeplatającą się z podstawą
i pniem drzewa.
The shape of soundMuzeum Łazienki Królewskie
Kształt dźwięku
Wacław Szymanowski sam był muzykiem i grywał utwory Chopina,
a pomnik jest wyrazem osobistego przeżycia muzyki Chopina przez
artystę-rzeźbiarza oraz próbą odnalezienia w realnej materii
rzeźbiarskiej odpowiedniego kształtu dla dźwięków muzyki.
Dążeniem do zatrzymania w kompozycji bryły ulotności przeżyć
i uchwycenia więzi z naturą, która była inspiracją dla obu tych
dziedzin sztuki: rzeźby i muzyki.
Drzewo, pod którym zasiada postać, jest nie tylko
plastycznym wyrazem tego związku, ale także symbolem gloryfikacji
artysty-muzyka, który przedstawiony jest w momencie twórczego natchnienia.
Dłoń ujęta w charakterystycznym geście – w napięciu przygotowana na to, by wydobyć dźwięki z nieobecnej klawiatury – z rozstawionymi palcami zdaje się powtarzać kształtem koronę drzewa, której liście, poruszane wiatrem, za chwilę odegrają swoją muzykę.
Light and shadowMuzeum Łazienki Królewskie
Światła i cienie
Rzeźba, podobnie jak otaczająca ją roślinność, zmienia się pod wpływem światła. Szkicowa, chropowata faktura brązowej rzeźby oddaje ślady użytych narzędzi i oryginalnego modelunku wykonanego w glinie.
Powierzchnia pełna jest zagłębień i wypukłości, wędrujące po niej światło nadaje jej ekspresji, dodaje plastyczności i potęguje wrażenie niematerialności, rozmywając granice między rzeźbą a otaczającą ją przestrzenią.
The TreeMuzeum Łazienki Królewskie
Drzewo
„Oto idea mojego dzieła: artysta wsłuchuje się w szum wierzby
– natury i stąd czerpie natchnienie, […] ze śpiewu polskich pól,
lasów i rzek, z duszy polskiej”. [Wacław Szymanowski]
Pełnoplastyczne drzewo, pod którym siedzi Chopin, budziło wiele
kontrowersji. Pojawiały się opinie, że przedstawianie drzewa
w rzeźbie jest niewłaściwe, a nawet zbędne, zwłaszcza gdy pomnik
stanie w otoczeniu roślinności.
Sketches from natureMuzeum Łazienki Królewskie
Szkice z natury
Tymczasem dynamiczne – powtarzające kształty z otoczenia – drzewo wyrastające z podstawy rzeźby, dające jednocześnie schronienie siedzącej pod nim postaci...
...jest nie tylko elementem kompozycji pomnika i nośnikiem duchowych treści, ale poprzez swą abstrakcyjną, przetworzoną formę pośredniczy między materią rzeźby a zmienną strukturą samej przyrody.
Obecność rzeźbiarskiego drzewa wzmacnia integrację pomnika
z otaczającą go naturą i tym samym wskazuje
na źródła inspiracji dla rzeźbiarza i muzyka.
The boundaries of spaceMuzeum Łazienki Królewskie
Granice przestrzeni
Ekspresyjna rzeźba o miękkiej, załamującej światło powierzchni
i płynnej linii pozbawiona jest frontalnych układów.
Ukształtowanie jej asymetrycznej bryły zdaje się przekraczać granice
między nią samą a otoczeniem. Pomnik wkomponowany jest
w zorganizowaną przestrzeń ogrodu, którą tworzą symetryczne
układy kwietnych rabat i kurtyna z drzew.
Chopin surrounded by greeneryMuzeum Łazienki Królewskie
Chopin w zieleni
Dobór roślin w ogrodzie jest oszczędny, ale wyrafinowany, współgrający z właściwościami monumentu.
Projektanci zadbali o ciekawe zestawienia kształtów, faktur i kolorów roślinności. Od czerwca do początku września kwitną róże na rabatach wokół pomnika, dostarczając gościom ogrodu wrażeń wzrokowych i zapachowych.
Flowerbeds bursting with rosesMuzeum Łazienki Królewskie
Rabaty kipiące różami
Drobne kwiatostany odmian Aspirin i The Fairy kipią i pienią się na różowo i biało, lekko wychylając się poza plany regularnie rozmieszczonych rabat.
Wcześniej, do rewaloryzacji ogrodu przeprowadzonej w 2014 roku przez Barbarę Kraus-Galińską, na ich miejscu rosły szkarłatne Irish Wonder i Nina Weibull, dobrane prawdopodobnie jeszcze w latach 60. XX wieku przez Longina Majdeckiego w nawiązaniu do modernizmu.
Flowerbeds bursting with rosesMuzeum Łazienki Królewskie
Dzisiejsza biało-różowa paleta różanki koresponduje
z innymi rejonami ogrodów Łazienek Królewskich, w których przeważają lekkość i pastelowe kolory.
Naturally and artisticallyMuzeum Łazienki Królewskie
Naturalnie i artystycznie
Oprawę dla różanki tworzą m.in. okazałe topole carskie, kurtynka
z cyprysików nutkajskich, grupy symetrycznie
rozmieszczonych krzewów iglastych, wiśnie różowe i wonne, jaśminowce i forsycje.
Od ciemnozielonych cisowych parkanów odcinają się w porze
kwitnienia hortensje bukietowe, a w zacienionych miejscach ogrodu
dominują płaszczyzny hedery. W ogrodzie rośliny występują
w podwójnej roli: reprezentantów świata natury oraz środków
artystycznego wyrazu.
EmptinessMuzeum Łazienki Królewskie
Pustka
POSĄG FRYDERYKA CHOPINA ZBURZONY
I ZAGRABIONY PRZEZ NIEMCÓW W DNIU
31 MAJA 1940 ROKU, ODBUDUJE NARÓD
17 X 1946 R.
W 1940 roku, po zaledwie 14 latach od powstania pomnika, niemieccy okupanci wysadzili go w powietrze, jak wiele innych zabytków Warszawy.
Deklaracja ta pojawiła się na pustym cokole pomnika w rocznicę śmierci kompozytora, już po zakończeniu II wojny światowej.
Części pomnika wywieziono w nieznane miejsce, a pozyskany w ten sposób brąz prawdopodobnie wykorzystano na potrzeby przemysłu zbrojeniowego.
ReconstructionMuzeum Łazienki Królewskie
Rekonstrukcja
Napis wykuty na cokole pomnika przy schodkach od strony południowej informuje:
POMNIK ODBUDOWANY
ZE SKŁADEK SPOŁECZNYCH
FUNDUSZU ODBUDOWY STOLICY
11.V.1958
Rzeźbę odtworzono na podstawie odnalezionej kopii głowy kompozytora, zachowanego gipsowego modelu rzeźby oraz przedwojennych fotografii.
Ostatecznie odlewy i montaż 116 części pomnika wykonała spółdzielnia państwowa „Brąz Dekoracyjny”, czyli dawna firma brązownicza „Bracia Łopieńscy”, założona przez Grzegorza i Feliksa Łopieńskich.
Warsaw – the composer’s cityMuzeum Łazienki Królewskie
Warszawa – miasto kompozytora
Przywrócenie Warszawie zdemontowanego przez nazistów rzeźbiarskiego wizerunku Fryderyka Chopina miało wymiar symboliczny, tym bardziej że fundusze na ten cel zebrano w zbiórce narodowej, koordynowanej przez Stołeczny Fundusz Odbudowy Stolicy.
Odbudowa była możliwa również dlatego, że w nowej rzeczywistości politycznej naturalna potrzeba społeczeństwa...
...aby odzyskać utracone znaki ciągłości tradycji i dziedzictwa, spotkała się z postulatami socrealistycznej polityki kulturalnej państwa, w której Fryderyk Chopin miał odegrać ważną rolę.
The Fryderyk Chopin Monument in the Royal Łazienki Park – one of the city’s ‘must-see’ attractionsMuzeum Łazienki Królewskie
Pomnik Fryderyka Chopina w Łazienkach Królewskich – must see stolicy
Jednak wybitna muzyka nie kłania się ideologiom, a pomnik
w Łazienkach Królewskich nie nosi znamion obciążenia politycznymi
doktrynami, choć swoją obecnością niewątpliwie zaświadcza
o skomplikowanych dziejach miasta.
Dzisiaj ogród z pomnikiem Chopina jest jednym z najchętniej odwiedzanych miejsc stolicy, cenionym za walory historyczne, artystyczne i przyrodnicze.
Niedzielne recitale fortepianowe, organizowane w Łazienkach w każdą niedzielę sezonu wiosna-lato, wpisały się w tradycję kulturalną miasta.
Koncepcja i tekst: Aneta Czarnecka i Magdalena Lewna
Wsparcie techniczne i koordynacja: Emanuela Koper
Zdjęcia: Paweł Czarnecki
