De Globes van Blaeu

In 1595 ging Willem Jansz. Blaeu in de leer bij de beroemde astronoom Tycho Brahe, waar hij zijn interesse in wiskunde en sterrenkunde kon botvieren. Hij leerde instrumenten bouwen, astronomische waarnemingen uitvoeren en boeken drukken.

Na zijn terugkeer in Nederland vestigde Blaeu zich in Amsterdam, de ideale plek voor een producent van navigatie-instrumenten en kaarten. Hier verscheen  Blaeu’s eerste belangrijke boek in 1608: Het licht der zeevaart, een handleiding voor het navigeren op zee.

Toen de Stad Antwerpen de Stadsbibliotheek naar de huidige locatie verhuisde, vonden de globes hun definitieve thuisbasis in het historische gebouw aan het Hendrik Conscienceplein. Vandaag vindt u ze in de Nottehmzaal.

Deze aardglobe is de laatste uitgave van Blaeu-globes, uit de periode 1645-1648, met aanvullingen door Joannes Blaeu.

Helemaal op het zuidelijkste puntje van Amerika vinden we een opschrift dat verwijst naar de ontdekking van Kaap Hoorn, genoemd naar de Nederlandse stad Hoorn waar de expeditie vertrokken was.

De doorgang tussen Kaap Hoorn en de Staten Eiland wordt de Straat van Le Maire genoemd, naar de Antwerpenaar Jacob Le Maire die de missie leidde.

Deze ontdekking dateert van 1616, zoals ook op de globe zelf staat aangegeven. Het is de laatste datum die specifiek vermeld staat, waardoor we de ‘oerversie’ van de globe kunnen dateren.

Hoewel de aardglobe een verrassend modern wereldbeeld geeft, zijn er toch ook veel onnauwkeurigheden. Zo lijkt het binnenland van Congo opgeslokt te zijn door het Zaïremeer of Zembremeer. Dat meer bestaat niet, waarschijnlijk gaat het over het Tanganyikameer.

Omdat Europeanen maar zelden doordrongen tot de binnenlanden, deden allerlei verhalen over het Zaïremeer de ronde. Op de globe vermeld Blaeu dat er gezegd wordt tritonen en zeemeerminnen in dit meer te leven.

Het sterrenbeeld Virgo (de Maagd) werd door de Babyloniërs geassocieerd met Shala de Sumerische godin voor de oogst. Ook de Griekse Demeter en de Romeinse Ceres waren oogstgodinnen die met het sterrenbeeld in verband werden gebracht.

In de middeleeuwen associeerde men Virgo met de maagd Maria, maar het is opvallend dat Virgo op afbeeldingen meestal een engel is, met vleugels.

In 1572 verscheen er een nieuwe zeer heldere ster in het sterrenbeeld Cassiopeia. Tientallen geleerde in Europa observeerde haar.

Voor het eerst bleek dat de sterrenhemel niet onveranderlijk was, zoals Aristoteles had beweerd. Brahe stelde vast dat de nieuwe ster een echte ster was, en geen planeet, en argumenteerde dat dit de hele toenmalige natuurkunde op de helling zette.