Artea Gordailuan

Gipuzkoako Foru Aldundiak eta San Telmo Museoak artelan asko eskuratu dituzte, bertakoak nahiz kanpokoak, garaikideak nahiz antzinakoak. Gainera, artista berriak babestu dituzte, beken eta bestelako laguntzen bidez. Gordailuak garai eta estilo askotako pinturak eta eskulturak kontserbatzen ditu, batez ere XIX. eta XX. mendeetakoak.

XVII. eta XVIII. mendeetako Holandak erretratu generoaren goititzea ezagutu zuen, gizarte zibila izugarri garatu baitzen, eta erdietsitako egoera eta ongizatea denboran jasota utzi nahi izan zuen.

Espainiako pinturan, erretratua funtsezko genero bat izan zen mendeetan zehar, baina XIX. mendean lortu zuen zabalkunde handiena: goi aristokraziatik hasi eta burgesia txikiraino, klase sozialak erretratuak enkargatzen hasi ziren, askotan klase harrotasuna adierazteko.

Erretratuaren demokratizazio horrek ugaritu egin zituen konposizio ereduak. Erromantizismoaren garaitik, eredu horien artean ohikoena -eta bezeroarentzat ekonomikoena- bustoa izan zen, hondo neutroaren gainean eta formatu obalatuarekin.

Erromantizismoaren garaian hain zuen ere, Federico de Madrazok arrakasta lortu zuen, Espainiako gorteko erretratugintzan berritzailea izan zelako. Hori horrela, bere dizipilu asko pintore ospetsu izatera eraman zuten gakoak imitatzen saiatu ziren: depurazio formala, idealizazioa, keinuen dotoretasuna, eta kalitateak atzemateko maisutasun teknikoa.

Berritasunen mendean, paisaiaren generoan ere berrikuntza plastiko etengabea eman zen. Espainian, genero honen modernizaziorako lehenengo urrats garrantzitsuenak Carlos Haesen eskutik eman ziren; honek, San Fernando Akademian zuen katedratik, naturarako hurbiltze zuzena defendatu zuen, aire zabaleko praktika piktorikoaren bidez eta kolore multzo garbia erabiliz. Ezin konta ahala dizipuluk jarraitu zituzten bere postulatuak, Eugenio Arruti, gipuzkoarrak besteak beste.

Errealismoak jarraipena izan zuen Gipuzkoan, besteak beste Alejandrino Iruretaren lanari esker. Zenbaitetan, bere izaera malenkoniatsuaren aztarna nabarmena utzi zuen bere paisaietan; bestetan, berriz, Martin Ricoren kolore multzo garbi eta argitsuaren eragina.

Pedro Venancio Gassis y Minondo, Alejandrino Irureta eta Martin Ricoren dizipulua, biengandik jaso zuen paisajismo errealista eta atseginaren lekukotza, zehaztasun topografikoan eta atzemate atmosferikoan oinarritua. Horrela margotu zituen Venezia, Cadiz eta Donostia bezalako hirien paisaiak.

XIX. mendean zehar, ontzien irudikapen sinesgarria marinismoaren mendeko azpigenero bat izan zen, pintura historikoan erabili zena, eta baita klase portaera nabarmenen jabeei prestigioa emateko ere.

Gipuzkoan, marinismoaren erakusle nagusia Jose Salis izan zen XIX. eta XX. mendeen artean. Kostaldera hurbildu zen, behin eta berriz, itsasoaren egoera desberdinak ikatz-ziriz, olio margoz edo akuafortez marrazteko.

XIX. mendearen azken hamarraldietan, espiritu erromantikoko kostunbrismoak naturalismorantz egin zuen, eragin bikoitzari esker: Urrezko Mendeko pintura, Madrilgo Prado Museoan kopiatua, eta euskal artistek Parisera eta Belgikara egiten zituzten bidaia gero eta ohikoagoetan ikasitako konposizio berriak.

Paris bezala, Belgika ere foku erabakigarria izan zen euskal pinturarentzat, haren eragina hedatu egin baitzen, zirkulu berritzaile bruselarretan hasiera-hasieratik inplikatu zen Dario Regoyosi esker

Inpresionista frantziarrekiko harreman zuzenak eragina izan zuen Dario de Regoyosen estiloak izandako bilakaeran; atentzio berezia hartu zion euskal paisaiari, uste zuelako egokiena zela sentsazio atmosferikoa eta beti aldatzen ari zen argia antzemateko.

Modernitatea XIX. mendearen azken hamarraldietan jazo bazen ere, ez zuen eragin bera izan euskal artista guztiengan, eta tradizioaren pisuak bere horretan jarraitu zuen alderdi plastikoan eta argumentalean, baita artista gazteenengan ere.

Gerra Zibilaren aurreko urteetan agertzen hasitako abangoardia artistikoak euskal sortzaile ugari bereganatu zituen 1950eko hamarraldian, hala nola Jorge Oteiza, Eduardo Chillida edo Nestor Basterretxea, abstrakzioaren sustatzaile irmoak guztiak ere.