List do tureckiego gubernatora Chocimia, Ukraina

List został wysłany do tureckiego paszy, gubernatora rezydującego w Chocimiu nad Dniestrem. Chocim, znajdujący się dziś w Ukrainie, w czasach pierwszej Rzeczpospolitej był twierdzą graniczną na południowym wschodzie. Z powodu wojen i konfliktów granicznych, przechodził z rąk do rąk – polskich, mołdawskich i tureckich. Iliasz Kołczak pasza rezydował tam w latach 30. XVIII wieku; miasto znajdowało się wówczas pod rządami tureckimi, a Rzeczpospolita graniczyła z Imperium Osmańskim.
Z powodów politycznych pasza – czyli urzędnik turecki – utrzymywał liczne kontakty również po polskiej stronie granicy. W tym okresie Rzeczpospolitą i Turcję łączyły przyjazne stosunki, ważne zwłaszcza ze względu na zagrożenie ze strony Rosji. Dzięki zachowanej korespondencji wysyłanej do paszy w Chocimiu wiemy, że miał około stu polskojęzycznych korespondentów, którzy informowali go o wydarzeniach w Rzeczpospolitej. Listy, które przetrwały do dziś, pochodzą z lat 1730–1739, burzliwego czasu wojny domowej o tron polski pomiędzy zwolennikami Stanisława Leszczyńskiego i popieranego przez Rosję Augusta II Mocnego (a po jego śmierci Augusta III). W jednym z nich, pisanym przez wojewodę lubelskiego Jana Tarłę znajdujemy relację z uroczystości koronacji Augusta III, która odbyła się w Krakowie 17 stycznia 1734 roku.
Zachowana korespondencja wskazuje, że pasza był nie tylko dyplomatą zaangażowanym w sprawy wagi państwowej, ale musiał także rozwiązywać konflikty i problemy codziennego życia swoich poddanych, jak spory o długi, sprawy rabunków i kradzieży, pośredniczył również w handlu po obu stronach granicy.
W 1739 roku, w czasie wojny rosyjsko-tureckiej, pasza został wzięty do niewoli i wywieziony w głąb Rosji. Dokumenty również zostały wówczas zrabowane i wywiezione, niektóre z nich w niewyjaśnionych okolicznościach znalazły się w Czernichowie. Zostały opracowane przez polskich badaczy i wydane. Większa część archiwum Iliasza Kołczaka paszy trafiła do Moskwy.

Projekty Instytutu POLONIKA
- 2020 - Program Strategiczny BADANIA - publikacja książki "Turecki pasza i szlachta: korespondencja osmańskiego gubernatora Chocimia Iliasza Kołczaka paszy ze szlachtą Rzeczyspospolitej z lat 1730-1739", oprac. Mariusz Kaczka, Dariusz Kołodziejczyk