DÜŞLERİN KENTİ: İSTANBUL

Osman Hamdi, Türk resmine sadece figürü değil, düşünce boyutunu da katan bir sanatçıdır ve Kaplumbağa Terbiyecisi de bu çifte yönüyle değerlendirilmelidir. Derviş, bu kalın kabuklu ve ağırkanlı kaplumbağaları, zor kullanarak değil ama ney üfleyerek ve nakkare çalarak, yani sanat yoluyla eğitecektir.

Oryantalist bir ressam sayılmasına karşılık Osman Hamdi Bey’in Doğu’ya bakışı, batılı ressamlarınkinden çok farklıdır. Resimlerindeki kadın figürleri bireysel kimliğinin ve yeteneklerinin farkında, öğrenmeye ve kendini geliştirmeye açıktırlar.

19. yüzyılın ilk yarısından bir İstanbul evinin içini yansıtan eserde, 18. yüzyıl başlarından itibaren pek çok batılı sanatçının ilgisini çekmiş olan, harem yaşantısının önemli unsurlarından kahve ve çubuk içme alışkanlıkları öne çıkmaktadır.

Resmin üstündeki 1654 tarihli açıklamada “Seçkin Türk hanımlarının evlerinden çıkmaları ya da yabancılarla tanışmaları âdet olmadığından, onlar birbirlerini evlerine davet eder, dans, komedya ve benzeri eğlencelerle oyalanırlar” yazılıdır.

Resim, sergide yer alan ve Vanmour’un İstanbul’da işlettiği düşünülen atölyesine ait, dört eserden biridir. Osmanlı evlerindeki yaşantıyı işleyen ve benzer üslup özelliklerini yansıtan, aynı boyutlardaki bu resim, usta bir atölye sanatçısı tarafından yapılmış olmalıdır.

Harem yaşamının önemli bir parçası sayılan ‘kahve ikramı’nın betimlendiği resimde son derece zengin giysiler, başlıklar ve takılar, Lale Devri kadın modasını yansıtır.

Resimde, Osmanlı âdetlerine göre düğünün ertesi günü yapılan ‘paça günü’ betimlenmiştir. Kompozisyonun merkezinde yer alan gelin, önündeki kırmızı örtüyle daha da vurgulanmıştır.

Preziosi Kapalıçarşı’dan farklı görünümleri pek çok resminde işlemiştir. Batılı ressamların ilgisini çeken İstanbul’a özgü bu mekân, Edmondo de Amicis’in deyimiyle “bir bina değil bir şehirdir”.

Resmettiği insan tiplerini kendi doğal çevrelerinde, gündelik yaşamdan kesitler içinde gösteren Preziosi’nin eserlerinde, figürlerin yüz ifadeleri ya da jestleri çoğu zaman karikatürü andıran nitelikte abartılıdır.

II. Mahmud dönemi İstanbul’unda gündelik yaşama dair bu betimlemeler, daha sonra 19. yüzyılın pek çok sanatçı tarafından model olarak kullanılmıştır.

Batılılarca “Avrupa’nın Tatlı Suları“ adı verilen, İstanbul’un gözde mesire yerlerinden Kağıthane’deki bu cirit oyunu “Voyage Pittoresque” te yer alan anlatıma göre, III. Selim’in iç oğlanları tarafından oynanmaktadır.

Formis, iki öküzün çektiği koçu arabasına başka resimlerinde de yer vermiştir. 19. yüzyılda varlıklı ailelerden kadınlar tarafından kullanılan bu araba Osmanlı kadınının sokak yaşantısından bir ayrıntı olarak oryantalist sanatçıların da ilgisini çekmiştir.

İstanbul konulu resimlerinde çoğunlukla insanların kaynaştığı meydanları, pazaryerlerini, sokak görüntülerini ele alan Brest, bu resminde de manzara ile gündelik yaşamın içe içe geçtiği bir sahneyi betimler.

İngiliz elçisi Sir Philip W. Currie tarafından ısmarlanan bu resimde, elçinin bir diplomatla evlenmek üzere olan üvey kızı, düğünün yapılacağı kiliseye taşıyacak tahtırevanda gösterilmekte ve resmin arka planında, elçilik bahçesinden görülen Haliç manzarası yer almaktadır.

Zonaro, burada dönemin İstanbul yaşantısından bir enstantaneyi gözler önüne sermektedir. Sanatçının özellikle manzara resimlerinde görülen hızlı fırça tekniği ve canlı renk kullanımıyla öne çıkan izlenimci tekniği bu resmine de egemendir.

İstanbul’un hareketli deniz trafiğinin sunduğu gündelik yaşamdan sahneleri, arkada kent siluetiyle birlikte betimlediği suluboya resimleriyle tanınan Ellis’in bu eserinde de, Haliç’te “piyade” adı verilen kayıkla seyahat edenler görülür.

Sanatçı her ne kadar belirli bir olayı betimlese de, anıtsal yapıların belirlediği kent silueti önünde Liman’ın görünümü ve sürüp giden gündelik yaşam da önemli bir yer tutar.

Sanatçının özellikle manzara konulu resimlerinde ortaya çıkan izlenimci tekniğini yansıtan bu eserinde, İstanbul’un yaşantısına dair ilgi çeken konulardan biri olan balıkçılık betimlemiştir.

Manzaralarında, genellikle figürlere ve gündelik yaşamdan detaylara yer veren Cassas, bu eserinde Haliç’te ve Sarayburnu önlerinde yelkenliler, ticari tekneler ve köşklü saltanat kayıklarıyla deniz üstündeki canlı yaşantıyı da resme katmıştır.

Ziem’in İstanbul’u konu alan bu resmi de, kentin belgesel bir betimi olmaktan çok, kent silueti önünde, deniz üstündeki yaşamın pitoresk yönünü ortaya çıkaran bir eserdir.

The artist, who incorporated the changing light of the sun during the day and the seasons into Venetian scenes, selected İstanbul, yet another city intertwined with the sea, as a subject for this particular work.

In this painting, İstanbul is represented through a few mosque silhouettes in the background. Nonetheless, as in Ziem's Venetian scenes, the painting emphasizes the picturesque union of the city, the sea and human figures, which have been reduced to mere color stains.

Felix Ziem, Boğaz’daki canlı yaşantıyı betimlediği bu resmini İstanbul’da bulunduğu dönemde yaptığı desenleri kullanarak ülkesine döndükten sonra tamamlamış olmalıdır.