Taksim

17. ve 18. yüzyıllarda, Pera’nın sınırını belirleyen mezarlıkları, gezinti yerleri, kahvehaneleri ve su dağıtım merkezi ile tanımlanan Taksim bölgesi, 19. yüzyılın başında Topçu Kışlası’nın yapımıyla askeri bir işlev de kazanmış, yeni rejimin hızla inşa edildiği 20. yüzyılda ise Cumhuriyet’in en kuvvetli temsil alanlarından birine dönüşmüştür. Devletin, İstanbul’un Bizans ve Osmanlı kimliğini yansıtan Tarihi Yarımada yerine, ilk şehircilik denemelerinin uygulandığı, apartmanları, mağazaları ve eğlence yerleriyle modern bir yeni kimliğin yaratımına hâlihazırda uygun Beyoğlu-Taksim bölgesini seçmesi şaşırtıcı değildir. Payitahtta toplumsal devinim Taksim’in mekânsal dönüşümüyle başlatılmak istenir.

Batı yönünde 18. yüzyıl ortasından itibaren Taksim Suyu Tesisleri’nin deposu ve maksemiyle sınırlandırılmış olan düzlük, Osmanlı döneminde “teferrüçgâh” olarak anılan, günümüzde “rekreasyon alanı” dediğimiz bir açık hava gezinti yeri olmayı sürdürdü. Bu alanın Boğaz manzarasının seyredildiği doğu kesiminde, günümüzde tamamen ortadan kalkmış Ayaspaşa Mezarlığı’nın sınırında yer alan, bostancıbaşıların işlettiği kahvehane, Antoine-Ignace Melling’in 1819’da yayımlanan gravüründe izlenebilir. III. Selim tarafından, kapıkulu askerlerinin topçu sınıfı için yaptırdığı, 1806’da yapımı tamamlanan, “Topçu Kışlası / Beyoğlu Kışlası / Taksim Kışlası” olarak anılan askeri yapı, ilerde şekillenecek meydanın kuzey sınırını belirliyordu. Faaliyete geçmesinden bir yıl sonra patlayan Kabakçı İsyanı’nda (1807) tahrip edilen kışlanın II. Mahmud tarafından 1812’de, dönemin hassa baş mimarı Hafız Mehmed Emin Ağa eliyle yenilendiği, inşaatta Marki, Nikola ve Komyanos adlı kalfaların görev aldıkları Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde bulunan belgelerden tespit ediliyor.

Topçu Kışlası, özellikle futbola olan yoğun ilgiden dolayı, Türkiye’nin ilk spor sunucusu Çelebizade Said Tevfik Bey’in (Sait Çelebi) girişimleriyle 1921’de stadyum olarak kullanılmaya başlandı. İstanbul’un ilk stadyumudur.

Cumhuriyet Anıtı’nın yapımı için, İstanbul milletvekili Hakkı Şinasi Paşa’nın başkanlığında 1925’te oluşturulan bir komisyon, Ankara, Etnoğrafya Müzesi’nin önündeki Atatürk heykelini de tasarlamış olan İtalyan heykeltıraş, akademisyen, besteci ve politikacı Pietro Canonica’ya (1869-1959) başvurmuş, 1 Aralık 1926’da, Maarif Vekâleti’nin de onayıyla anıtın yapımına başlanmıştır.

Cumhuriyet Anıtı’nın yapımıyla İstanbul, yeni rejimi temsil eden bir tören ve toplanma alanına kavuşmuş, mekân sıklıkla yerli-yabancı konukların ziyaretine ve bayram kutlamalarına sahne olmuştu.

1936’da İstanbul’un nazım planını yapmakla görevlendirilen ünlü mimar ve şehirci Henri Prost, kent yönetiminin isteği üzerine, önce Sultanahmet Meydanı’nın, bazı olanaksızlıkların devreye girmesiyle de Cumhuriyet Meydanı’nın düzenlenerek halkın yeni tören ve toplanma alanı olmasını teklif eder.

İstanbul’un ilk kamusal parkı olarak kullanıma 1869’da açılan Taksim Bahçesi, Henri Prost tarafından İnönü Gezisi’nin geometrik düzeniyle karşıtlık oluşturacak biçimde, kıvrımlı yollarla, serbest düzende yeniden tasarlanmıştır. Mimar Rüknettin Güney’in tasarımı Belediye Gazinosu, bu parkın kuzeydoğu köşesinde inşa edilmiştir. Taksim Bahçesi, bir yaya köprüsüyle, Harbiye, Maçka ve Dolmabahçe arasında uzanan 2 No.lu Park’la bağlanır. Henri Prost, yeni konut yerleşimlerinin ortasında, araç trafiğiyle kesilmeyen bir gezinti parkı yaratmıştır