ตติยบรรพ ตะวันออกบรรจบตะวันตก

แม้ชาวตะวันตกจะเข้ามาในสยามตั้งแต่ก่อนรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ไม่ว่าจะเป็นมิชชันนารีผู้เผยแผ่ศาสนา หรือครูฝรั่งที่สอนหนังสือแก่เด็ก หากแต่ในรัชสมัยนี้เองที่เห็นได้ชัดเจนว่า ชาวตะวันตกมีบทบาทต่อวิถีชีวิตและวัฒนธรรมของชาวสยามมากขึ้น (๒๔๑๑-๒๔๕๓)

ภาพหมู่นักเรียนโรงเรียนเซนต์คาเบรียลและคณาจารย์ โรงเรียนเซนต์คาเบรียล ในกรุงเทพฯ ภาพนี้ถ่ายที่หน้าตึก มาร์ติน เดอ ตูร์ส หรือ ตึกแดง

นักเรียนโรงเรียนบาลีไวยากรณ์ วัดเบญจมบพิตร พระภิกษุในภาพ คือ พระราชเวที (หรุ่ม พรหมโชติโก) พระราชาคณะรูปแรกของวัดเบญจมบพิตร

อย่างไรก็ตามในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวนี้ได้แสดงถึงความเจริญทางวัฒนธรรมแบบตะวันตกที่ผสมผสานเข้ากับชีวิตประจำวันของชาวสยาม

สมเด็จพระพุทธเจ้าหลวงโปรดเกล้าฯ ให้ชาวยุโรปที่มีความรู้ความสามารถหลายคน เช่น สถาปนิกและศิลปินชาวอิตาเลียน

แพทย์ และพยาบาล

สถาปนิกและศิลปินชาวอิตาเลียน ได้ทำงานร่วมกับช่างฝีมือชาวสยาม

ลักษณาการแห่ง “ตะวันออกบรรจบตะวันตก” นี้ได้ดำเนินเรื่อยมาและพัฒนาจนถึงจุดสูงสุดในรัชสมัยของพระองค์เอง และพระราชโอรสทั้งสอง ได้แก่ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว และพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว

ทำให้ชาวสยามได้เรียนรู้ถึงวิถีชีวิตของชาวตะวันตก

ตลอดจนวิธีการทำงาน และปฏิสัมพันธ์กับชาวสยามในช่วงต้นศตวรรษที่ ๒๐