Międzynarodowe Konkursy Pianistyczne im. Fryderyka Chopina

Konkurs Chopinowski jest najważniejszym wydarzeniem muzycznym w Polsce i jednym z najważniejszych wydarzeń muzycznych na świecie. 

Obok olbrzymiej roli jaką pełni w popularyzacji muzyki Chopina, odkrywa największe talenty pianistyczne, zapewniając młodym muzykom najskuteczniejszy start w międzynarodowej karierze. Jest źródłem wielokulturowej polaryzacji, którą świat obserwuje w różnorodnych interpretacjach muzyki genialnego kompozytora.

W konkursie wziąć udział mogą profesjonalni pianiści między 16 a 31 rokiem życia, którzy z sukcesem przeszli przez rundę eliminacyjną lub wygrali jeden z innych prestiżowych konkursów pianistycznych wymienionych przez organizatorów. 

[Po I wojnie światowej] kult Chopina jak gdyby nieco przygasł […]. Często spotykałem się z poglądem, że Chopin jest zbyt romantyczny, roztkliwia duszę i rozbraja psychicznie. Niektórzy uważali nawet, że z tych względów nie należy umieszczać utworów Chopina w utworach szkół muzycznych.

Wszystkie te przejawy absolutnego niezrozumienia muzyki Chopina były dla mnie bardzo bolesne… Postanowiłem przeciwdziałać. Obserwując młodzież, jej zapał do wyczynów sportowych, znalazłem rozwiązanie – konkurs! […] Przyszłość dowiodła, że nie myliłem się… 
Jerzy Żurawlew (1886-1980), inicjator i wielokrotny członek jury konkursu (ok. 1927)

I Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina odbył się na początku 1927 roku (choć pierwotnie jego rozpoczęcie planowane było na 15 października roku 1926 dzień odsłonięcia w Łazienkach Królewskich pomnika Chopina dłuta Wacława Szymanowskiego). Jego inicjatorem był pianista i pedagog Jerzy Żurawlew, który pod wpływem Aleksandra Michałowskiego, wybitnego interpretatora dzieł Chopina – w 1925 roku rozpoczął starania o pozyskanie środków na zorganizowanie pianistycznego turnieju. 

Wspominał Żurawlew: „Spotkałem się z absolutnym niezrozumieniem, obojętnością, a nawet niechęcią. Opinia muzyków była jednomyślna: »Chopin jest tak wielki, że sam się obroni«. W Ministerstwie oznajmiono, że nie ma na to środków […], a w ogóle pomysł jest nierealny do wykonania”. Dopiero zmiana władzy i patronat nowo wybranego prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej – Ignacego Mościckiego – znacznie przyspieszyły bieg spraw.

Konkurs okazał się sukcesem – podkreślano w recenzjach wysoki poziom uczestników i pełną emocji atmosferę rywalizacji. Nie omieszkano wytknąć organizatorom niedociągnięcia: przyjezdnym pianistom nie zapewniono sal do ćwiczeń, musieli oni zatem korzystać z instrumentów znajdujących się w prywatnych mieszkaniach, co stało się tematem żartów.

Poziom gry okazał się tak wysoki, że jury znalazło się w prawdziwym kłopocie […]. Ogrom umiejętności pianistycznej, jaką osiągają w naszych czasach prawie dzieci […] nasuwa refleksję – co będzie dalej? Technicznie młodzież bije najlepszych pianistów starego pokolenia – ale co się stanie z tą przerażającą hiperprodukcją pianistyczną? 
Jarosław Iwaszkiewicz

Początkowy pogląd, że jurorami konkursu winni być tylko Polacy, uległ radykalnej zmianie. Okazało się bowiem, że przedstawiciele innych narodowości rozumieją i odtwarzają Chopina z takim zrozumieniem i sentymentem, na które nie stać było podówczas naszych pianistów...

Innym argumentem przemawiającym za ustanowieniem międzynarodowego jury było zainteresowanie i rozgłos poza granicami kraju, co już wtedy zapowiadało kolosalny rozwój Konkursów Chopinowskich. Po naradach w gronie polskiego jury postanowiliśmy zaprosić z zagranicy […] najwybitniejszych przedstawicieli świata muzycznego. 
Jerzy Żurawlew

Rzecz jasna, iż zagadnienie [stylu chopinowskiego] sprowadza się w gruncie rzeczy do należytego odczucia polskości tej muzyki. Stąd powiedzmy sobie szczerze, największe możliwości mają Polacy, określmy szerzej: Słowianie. Przedstawiciele innych narodów błądzą nieco po omacku. Wysiłek duchowy i myślowy kierują na tory wydobywania z tej muzyki momentów, które nazywa się ogólnoludzkimi. 

Akcentuje się więc uczucia żalu, rozmarzenia, tęsknoty, buntu, miłości itd. Jest to rozwiązanie połowiczne. W muzyce Chopina tkwią istotnie wszystkie te uczucia, o których mowa wyżej. Z małym dodatkiem: znajduje się w niej polski żal, polskie rozmarzenie, polska tęsknota… 
Jerzy Artemski

Tego jeszcze nie było w historii konkursów chopinowskich! Do finału nie doszedł nikt z pianistów radzieckich, którzy we wszystkich poprzednich konkursach odgrywali tak zasadniczą rolę; co więcej – poza dwoma przedstawicielami Polski pozostała czwórka reprezentowała kraje pozaeuropejskie: Argentynę, Brazylię, Japonię i USA. Trudno o bardziej niezwykły zestaw interpretatorów Chopina. 

Jak to się dzieje, że jego muzykę – tak bardzo przecież narodową w swych treściach, tak bardzo narodową, a w każdym razie europejską w rytmach tanecznych i formach – najlepiej grają w krajach niemal egzotycznych?  
Lucjan Kydryński

Największym zaskoczeniem XII Konkursu Chopinowskiego okazał się brak zwycięzcy. Nikt zapewne nie przewidywał takiego wyniku przed rozpoczęciem turnieju. II nagrodę przyznano Kevinowi Kennerowi, który w Konkursie uczestniczył po raz drugi (w 1980 roku otrzymał wyróżnienie). 

Kennera nagrodzono również za najlepsze wykonanie poloneza (równolegle z Wojciechem Świtałą). Po raz pierwszy w historii nikt jednak nie otrzymał nagrody za wykonanie mazurków. W stworzeniu przekonujących interpretacji najwyraźniej nie pomógł pianistom nawet niespotykany dotąd wybór spośród aż siedmiu fortepianów.

[...] nie przyznano I nagrody. Jest to najgorsze, co mogło się stać. Trudno kogokolwiek przekonać, że wśród przeszło 130 kandydatów nie udało się znaleźć najlepszego i przyznać mu I nagrody. […] Jurorzy zapatrzeni w abstrakcyjny ideał Chopinowski obrośnięty wieloletnimi nawykami, sprawili, że ideał ów skostniał. 

Nie zauważyli, że daje o sobie znać nowa, nadchodząca epoka, która zarysowuje się w owym stuleciu. Najwyższy czas, żeby otrząsnąć się ze starych nawyków i powitać nowe oblicze sztuki. Wszystkie pokolenia trzymały się tekstu Chopinowskiego, jednak uzyskiwały dobre rezultaty, gdy interpretacja szła z duchem czasu. 
Witold Rudziński

W XIV Konkursie Chopinowskim wystartowało wielu utalentowanych pianistów z Dalekiego Wschodu. Trudno jednak powiedzieć, że kalendarzowy przełom wieku XX i XXI przyniósł Konkursowi oczekiwany przełom artystyczny. Nie odnaleziono pianisty, który odczytałby zawarty w mazurkach idiom polski, nie było uczestnika, który oczarowałby stylem brillant wykonanego przez siebie koncertu. 

Nagrodę za poloneza otrzymało dwoje reprezentantów Chin: laureatka IV nagrody Sa Chen i zwycięzca Konkursu Yundi Li. Jury skłonne było po raz kolejny nie wskazywać zdobywcy pierwszej nagrody. Obawiano się jednak, że pojawią się oskarżenia o obniżanie rangi Konkursu.

Po raz kolejny okazało się, że powrót na Konkurs może zakończyć się sukcesem. Argentynka Ingrid Filter – zdobywczyni II nagrody – pięć lat wcześniej nie przeszła nawet do III etapu. Sympatię publiczności zaskarbiła sobie rumuńska pianistka Mihaela Ursuleasa. 

Rok 2010 był rokiem wielkiego jubileuszu 200. urodzin Fryderyka Chopina. W związku z rocznicą Chopin zaczął pojawiać się wszędzie i we wszelkich wydaniach (i przebraniach): od najbardziej autentycznych (Chopin na instrumentach z epoki) aż po wpisujące się w nurt kultury popularnej (Chopin w bluzie dresowej i ze słuchawkami na uszach).

Po raz pierwszy Konkurs zorganizował Narodowy Instytut Fryderyka Chopina. Powrócono do formuły 4-etapowej, na liście utworów III etapu pojawiła się Sonata c-moll op. 4 (możliwy był zatem wybór ze wszystkich trzech sonat solowych). Wśród dostępnych fortepianów pojawił się włoski instrument marki Fazioli. Istotną nowością była jawność oceny jury.

Tytułowe spostrzeżenie sprawdzało się wielokrotnie w przypadku Konkursu Chopinowskiego, którego rosnąca popularność z edycji na edycję zachęcała do wzięcia udziału coraz większą liczbę pianistów. XVIII Konkurs okazał się rekordowy już na etapie zgłoszeń, których do Organizatora, Narodowego Instytutu Fryderyka Chopina, wpłynęło ponad 500.

Tym razem pierwsze trzy dni Eliminacji pozwoliły na kolejne w historii muzycznego turnieju rekordy – transmisje z przesłuchań zgromadziły publiczność z całego świata. Na kanale YouTube Chopin Institute miłośnicy Chopina odtworzyli eliminacyjne recitale aż 336 000 razy. 

Najwięcej osób ogląda zmagania konkursowe z Japonii (ponad 30% widzów), blisko 10% publiczności śledzi Konkurs w Korei Południowej. Występy młodych pianistów oglądają też chętnie Polacy i Amerykanie. Co ciekawe, duża część odbiorców transmisji to osoby w wieku 18–24 lat (blisko 25% wszystkich widzów) i 25–34 lat (21%).