Osmanlı Sanatı'nın Farklı Yönleri

Osmanlı padişahları ve devlet adamları, dönemin en ünlü sanatçılarını himaye ederek olağanüstü eserler üretilmesini sağlamıştır.

Lale Devri ile birlikte Osmanlı sanatında Batı sanatının etkileri görülmeye başladı. Bu etkiler, 1922 yılına kadar mimariden el sanatlarına kadar Osmanlı sanatının her dalında hissedildi.

Müzede, Osmanlı sanatının her evresini inceleme imkanı veren zengin bir koleksiyon bulunmaktadır.

Abanoz kaplama ahşap rahlenin bezemeleri, fildişi, abanoz, kemik ve gümüş tel kullanılarak kakma tekniğinde yapılmıştır.

Rahlenin dış ve iç yüzeyleri, dikdörtgen panolar halinde bölümlenmiştir. Bu panolar, on köşeli yıldız ve kolları etrafındaki çokgenlerin oluşturduğu geometrik düzenlemeler başta olmak üzere çeşitli geometrik motiflerle süslenmiştir.

Saray şehnamecisi Seyyid Lokman tarafından yazılan Zübdet'üt Tevarih, dinler ve İslam ülkelerinin tarihini içeren bir tarih kitabıdır.

Kitapta, çoğu tüm sayfayı kaplayan 40 minyatür bulunmaktadır. Bu minyatürlerde, İslam tarihi, mitolojisi ve kültürüne dair çeşitli konular tasvir edilmektedir.

Sultan III. Murad (1574-1595) için hazırlanmış olan eser iki ana bölümden oluşur.

Birinci bölüm, evren ve burçlar kuşağı ile başlar ve Tevrat, İncil ve ve Kur'an-ı Kerim ana kaynak alınarak bu kutsal kitaplarda geçen konular, peygamberler ve dine hizmet etmiş kişiler anlatılır.

Sekizgen prizma gövdeli, kubbe şeklinde kapaklı ve sekiz ayak üzerine oturan bir Kur'an-ı Kerim mahfazasıdır. Tüm yüzeyleri fildişi, sedef, bağa, abanoz ve metal teller kullanılarak ahşap üzerine kakma tekniği ile bezenmiştir.

Gövde ve kubbe üzerindeki bezeme, on kollu yıldız ve kollarının kesişmesiyle oluşan çokgen geçmelerden oluşur. Bu kompozisyon, Osmanlı sanatında ahşap kakma işçiliğinin en güzel ve özenli örneklerinden biridir.

Ahşap üzerine alçak kabartma olarak celi sülüs hat ile daire içinde istifli olarak Taha Suresi 111. Ayetin ilk kısmı yazılmıştır. Bu ayet, "Ve’aneti-l vucûhu lilhayyi-lkayyûm-Artık bütün yüzler, diri, kaim olanın önünde eğik durmuştur." şeklindedir.

Eserin dikkat çekici özelliklerinden biri, Mühr-ü Süleyman olarak bilinen 5 köşeli yıldızdır. Bu yıldız, farz olan 5 vakit namazı veya Hz. Muhammed, Hz. Ali, Hz. Hasan, Hz. Hüseyin ve Hz. Fatma'yı temsil edebilir.

Esma İbret Hanım, 19. yüzyılın ünlü hattatlarından Mahmut Celalettin Efendi'nin hem eşi hem de öğrencisiydi. 15 yaşındayken yazdığı Hilye-i Şerife, III. Selim'e takdim edilmiş ve bu başarısından dolayı "İbret" ismi verilmiştir.

Sultan'a sunulan bu selvili hilye-i şerife, klasik hilye formundan farklıdır. Kompozisyona eklenen selvilerin içinde Esma-i Hüsna ve Esma-i Nebeviyye, ortadaki vazo formun içinde ise hilye yazılıdır.

Eserin kubbesinde Ravza-i Mutahhara'nın minyatürü yer almaktadır. 1794-1795 tarihli eser, Mehmet Şevk Efendi tarafından tezhip edilmiştir.

Yivlerle diyagonal kuşaklara ayrılmış bir gövde ve boyun kısmına sahiptir. Bu kuşakların içleri, delik işi yıldız, yaprak motifleri ve elmas, yakut, zümrüt taşlarla dekorlanmıştır.

Kitabesinde, “el-Gazi Sultan Selim Han ibn Sultan Mustafa Han” yazısı ile 1219 (1804-5) tarihi bulunmaktadır.

Sultan II. Mahmud’un lacivert kâğıt üstüne zer-endud ile celi sülüs hattıdır. İstifle Kelime-i Tevhid yazılıdır. Sultan'ın ketebesi (Ketebehu Mahmud bin Abdülhamid Han-Abdülhamid Han’ın oğlu Mahmud onu yazdı) sol alt köşede damla formunda bir istifle yazılmıştır.

Üst kısmında zarif birer halkar tezhibi ile bezenmiş eser, oyma tekniğinde yapılmış ve altın varaklar ile kaplanmış bitkisel motiflerden oluşan zarif bir çerçeve içindedir.

Dut yaprağı üzerine "Meded Ya Muhammed Aleyhisselam" yazılıdır. Bu teknikte dut, ceviz, tütün, çınar, sarmaşık ve gül gibi ağaçların yaprakları kullanılır. Yazı yaprağın ayası üzerine yazılır ve kalan bölümün etli kısmı çıkarılarak yalnızca damarları (iskeleti) bırakılır.

Kuru yaprağın dantel gibi ince ve özgün damar dokusuyla çevrelenmiş yazı, kendine özgü dekoratif bir görünüm kazanır. Daha çok Bursalı sanatçıların yaptığı bilinen yaprak yazıların tekniğine dair elimizde net bir veri yoktur.

Sultan Abdülmecid ketebeli bu eserde, sülüs hat ile Neml Suresi 26. Ayet-i kerimesi: “Allâhu lâ ilâhe illâ huve rabbu-l’arşi-l’azîm/Allah O'dur ki, kendinden başka ilâh yoktur. Büyük Arş'ın Rabbidir."  yazılmıştır.

Sultan Abdülmecid'in ketebesi yapraklardan oluşturulmuş pafta içindedir. Eserin tezhibi Rokoko tarzındadır.