Tryptyk Jacka Malczewskiego
„Prawo – Ojczyzna – Sztuka” z 1903 r. to trzy obrazy Jacka Malczewskiego (1854–1929) – przedstawiciela symbolizmu w malarstwie polskim przełomu XIX i XX w.
Prawo (Między życiem a śmiercią) – część lewa tryptyku: Prawo – Ojczyzna – Sztuka (1903), autor: Jacek Malczewski (1854–1929)Muzeum Narodowe we Wrocławiu
Jacek Malczewski „Prawo”, 1903
Pierwsza część tryptyku przedstawia troje postaci: boga śmierci Tanathosa, artystę oraz satyra grającego na flecie.
Ojczyzna (Uczucie) – część środkowa tryptyku: Prawo – Ojczyzna – Sztuka (1903), autor: Jacek Malczewski (1854–1929)Muzeum Narodowe we Wrocławiu
Jacek Malczewski „Ojczyzna”, 1903
Centralna część tryptyku przedstawia kobietę z dwójką dzieci: dziewczynką i chłopcem. Uosabia ona Matkę Polskę (Mater Poloniae).
Sztuka (Fantazja) – część prawa tryptyku: Prawo – Ojczyzna – Sztuka (1903), autor: Jacek Malczewski (1854–1929)Muzeum Narodowe we Wrocławiu
Jacek Malczewski „Sztuka”, 1903
Prawa część tryptyku ukazuje pochód kilku postaci, które symbolizują rolę sztuki w dążeniu do odzyskania przez Polskę niepodległości.
Prawo (Między życiem a śmiercią) – część lewa tryptyku: Prawo – Ojczyzna – Sztuka (1903), autor: Jacek Malczewski (1854–1929)Muzeum Narodowe we Wrocławiu
„Prawo” – symbolika postaci
Postacią zaczerpniętą z mitologii greckiej jest złowieszczo prezentujący się bóg śmierci Tanathos – anioł o skrzydłach nietoperza wyrastających po bokach głowy.
Tanathos
— symbolizuje śmierć z całą jej grozą zobrazowaną przez ukazanie kosy i czerwone rękawice kata.
Satyr
— grająca na flecie mityczna postać symbolizuje życie i związane z nim wszelkie radości (muzyka, taniec, wino).
Centralnie ukazany autoportret artysty
— symbolizuje Człowieka pomiędzy Życiem a Śmiercią – z fundamentalnym prawem do godnego życia i takiej też śmierci.
Ojczyzna (Uczucie) – część środkowa tryptyku: Prawo – Ojczyzna – Sztuka (1903), autor: Jacek Malczewski (1854–1929)Muzeum Narodowe we Wrocławiu
„Ojczyzna” – symbolika postaci
Centralny obraz tryptyku Malczewskiego symbolizuje Matkę Polskę – zobrazowaną przez kobietę o szlachetnej twarzy, uosabiającą dostojeństwo, godność i dumę.
Chłopiec
— opiera głowę o rękę Matki, która wspiera się na kiju wędrowca, co oznacza, że wciąż musi się tułać. Symbolizuje to zniewoloną w czasie zaborów Ojczyznę, dla której nie ma nigdzie miejsca.
Dziewczynka
— trzyma w ręce kajdany, wyraźnie nawiązując do sytuacji politycznej zniewolonej Polski, której od 1795 roku nie było na mapach Europy i świata.
Do obrazu „Ojczyzna” pozowały artyście jego żona Maria oraz ich dzieci: Julia i Rafał Malczewscy.
Postaci znajdują się w otwartej przestrzeni pól i łąk przedstawionych w porze późnej wiosny. Soczysta zieleń oraz kolory rozkwitających łąkowych i polnych roślin sugerują, że już niebawem Polonia na wzór Natury odrodzi się i w pełni rozkwitnie.
Scena rozgrywa się o świcie, co sugeruje różowo zabarwione niebo namalowane w tle. Pora wschodu słońca (jutrzenka) symbolizuje nowy początek i zapowiada perspektywę rozwoju, tak jak właśnie co rozpoczynający się nowy dzień.
Ojczyzna ma na sobie wiele mówiący strój, który składa się z czerwonego płaszcza i białej sukni.
Jej włosy ułożone są w kok, w którym dostrzec można suche koszyczki górskich ostów (dziewięćsiłów bezłodygowych).
Wszystkie te elementy pozwalają na porównanie Polonii do postaci Chrystusa wyszydzanego przez oprawców jako króla żydowskiego (czerwony płaszcz – symbolizuje purpurę królewską, ale też męczeństwo i przelaną krew, a osty z kolei koronę cierniową).
Portret Adama Mickiewicz (1899), autor: Władysław CiesielskiOryginalne źródło: MNW Cyfrowe
Malczewski świadomie podążył w tym wypadku za ideami mesjanizmu Adama Mickiewicza, który porównywał Polskę z osobą cierpiącego Chrystusa i głosił, że tak jak On i Polska w końcu zmartwychwstanie, przynosząc wybawienie także innym uciemiężonym narodom.
Ojczyzna (Uczucie) – część środkowa tryptyku: Prawo – Ojczyzna – Sztuka (1903), autor: Jacek Malczewski (1854–1929)Muzeum Narodowe we Wrocławiu
Jeśli dobrze przyjrzeć się partii tła obrazu Malczewskiego, to na wysokości linii horyzontu dostrzec można sylwetki różnych dawnych budowli. Są to historyczne budynki i kościoły, które ściśle wiążą się z dziejami Rzeczpospolitej.
Malczewski spiął swoistą klamrą tę linię, ukazując z prawej strony budowle Krakowa (Wzgórze Wawelskie z katedrą i zamkiem królewskim, kościół mariacki), a z lewej Warszawy (kościół św. Krzyża i ratusz). W ten sposób podkreślił rolę obu stolic Polski.
Widoczne są także kluczowe budowle Lwowa (sobór św. Jura, kościół karmelitów, ratusz) oraz Sanktuarium Jasnogórskie i zapewne romańska kolegiata w Tumie pod Łęczycą.
Sztuka (Fantazja) – część prawa tryptyku: Prawo – Ojczyzna – Sztuka (1903), autor: Jacek Malczewski (1854–1929)Muzeum Narodowe we Wrocławiu
„Sztuka” – symbolika postaci
Artysta ma na sobie rosyjską kurtkę wojskową (szynel) – znak zniewolenia narodu polskiego.
W pochodzie po lewej stronie idzie siostra artysty, Bronisława.
W prawym rogu widoczny jest brodaty starzec o zamkniętych oczach. Najprawdopodobniej malarz przedstawił w jego osobie Derwida, bohatera dramatu „Lilla Weneda” Juliusza Słowackiego.
Za artystą widnieje młoda dziewczyna o rudych włosach (to muza) prowadząca uskrzydlonego konia (to oczywiście mityczny Pegaz symbolizujący natchnienie artystyczne oraz siłę twórczą wyobraźni).
W lewej ręce muza trzyma gałązkę wawrzynu (lauru) będącą symbolem zwycięstwa.
Prawo (Między życiem a śmiercią) – część lewa tryptyku: Prawo – Ojczyzna – Sztuka (1903), autor: Jacek Malczewski (1854–1929)Muzeum Narodowe we Wrocławiu
Jacek Malczewski, który gorliwie kochał Ojczyznę, miał szczęście doczekać Jej wolności. Był także świadkiem ponownego rozkwitu Rzeczpospolitej po tragicznych czasach zaborów. Wszak żył jeszcze 11 lat w wolnej Polsce – do 1929 roku.
Więcej na stronie Muzeum Narodowego we Wrocławiu.
Michał A. Pieczka | Aleksandra Ziemlańska
Interesuje Cię temat Visual arts?
Otrzymuj aktualności w spersonalizowanym newsletterze Culture Weekly
Wszystko gotowe
W tym tygodniu otrzymasz swój pierwszy newsletter Culture Weekly.