Plazaolako trena: historia eta azpiegitura
Ezagutu Iruña-Donostia (ID) trenbidea, 1905etik 1953ra bitarte Nafarroako eta Gipuzkoako bailara malkartsuak zeharkatu zituen eta meatzeak eta bidaiariak eraman zituen trena.
Plazaola Railway Poster (Between 1914 and 1953)Jatorrizko iturburua: Euskotren Archive/Basque Railway Museum
1914an, meatze-tren xume bat bide estuko tren handi bihurtu zen, Nafarroa eta Gipuzkoa bide laburrenetik eta zuzenenetik lotzen zituena: Plazaolako trena (Iruña-Lasarte-Donostia), Biaizpeko pasabide hau bezalako lekuak zeharkatzen zituena.
Citizens of Latasa in Venta Aranzadi (Between 1892 and 1918.)Jatorrizko iturburua: Royal and General Archive of Navarre
XX. mendearen hasieran, Larraungo eta Leitzarango bailarak landa-eremuak ziren, non dena animalien indarrez mugitzen zen, eta joan-etorriak, funtsean, hurbileko inguruneetan egiten ziren, belardi eta mendietara.
Construction of the Plazaola railway (Between 1902 and 1905.)Jatorrizko iturburua: Euskotren Archive / Basque Railway Museum
Bizkotx burdina-meategia, Leitzarango bailarako handiena (Gipuzkoa), izan zen trenbidearen jatorria. Geroago “Plazaola” deitu zitzaion meatzeko minerala altzairutegietara eta portuetara hurbildu behar zen. Horretarako, 1905. urtean, lehen meatze-trena egin zen.
Inaugural convoy at the Plazaola railway mining train station in Andoain (Between 1905 and 1914.)Jatorrizko iturburua: Royal and General Archive of Navarre
1905eko apirilaren 21ean igo zen lehen meatze-trena Andoaindik Plazaolako meatzetara. Ahalik eta gehien goraipatzea merezi zuen aukera aparta zenez, lehen tren-makina hori zutoihal modura jarritako banderez eta zuhaitz-adarrez apaindu zuten.
Inauguration of the passenger service of the Plazaola railway in the press (1914-01-19)Jatorrizko iturburua: Municipal Archive of Andoain
1914ko urtarrilaren 25ean, inaugurazio-trenaren zain egon ziren Iruñean. Urte horretatik aurrera, lehen meatze-konboi haiek bidaiarientzako eta salgaietarako tren bihurtuta iritsi ziren Nafarroako hiriburura. Horrela, Iruñea Donostiarekin lotuta geratu zen soilik hiru orduko bidaia eginez.
Plazaolako eta Tarazonikako bide berdeak
Lekunberrin gaur egun dagoen geltokitik Plazaolako trenbidearen iragana gogoratzen da beste irudi historiko batzuen bidez.
Azpiegitura
Meatze-trenaren lehenengo egitura hauskorrenak bidaiarientzako trenbide berrirako erabili ziren, hala nola, metalezko saretako habeekin egindako Auzokalteko lehen zubibide metaliko hau. 1945. urtean, hormigoizko zubibide ikusgarri bat jarri zen haren ordez.
Plazaola train over the Gulina viaduct (Between 1914 and 1953.)Jatorrizko iturburua: Euskotren Archive / Basque Railway Museum
Eremu malkartsuetan tunelak eta zubiak zeuden bata bestearen atzetik. Baina, bitxia bada ere, zubirik luzeena Iruñetik hurbil zegoen lursail errazean zegoen. Gulinako zubibideak ubide bat zeharkatzen du 17 arkuren gainean egindako 135 m-ko harrizko egitura baten gainean, ibarraren gainetik 13 metrora.
Maintenance works on the viaduct (Between 1932 and 1953.)Jatorrizko iturburua: Municipal Archive of Andoain
Ura izan zen, autobusen eta kamioien errepideko garraio gero eta handiagoarekin batera, trenaren etsai nagusia. 1953. urtean, denborale bortitz batek linea suntsitu zuen eta Plazaolaren amaiera eragin zuen. Hori gertatu baino lehen, 1931n, uholde batek Arga gaineko zubia (Iruña) eraman zuen eta berreraiki egin behar izan zuten.
Plazaolako trenaren historiari buruzko testigantza
1953ko uholdeak, trenbide hau suntsitu zutenak, oso gogoan dituzte Plazaolako treneko bidaiari zaharrek.
For the "txapela" of Bertxin (Between 1914 and 1953.)Jatorrizko iturburua: Municipal Archive of Andoain
Tarte askotan ahalegin handia egin behar izan zuten trenari bidea egiteko. Kasu batzuetan, harkaitzak harramazkatu behar izan zituzten; adibidez, Bertxingo Txapela hau, zeina Leitzarango sakanean zintzilik dagoen, Andoaindik (Gipuzkoa) ez oso urrun.
Construction of the Plazaola tunnel (Between October 20, 1910 and January 19, 1914)Jatorrizko iturburua: Royal and General Archive of Navarre
Lursaila malkartsua zenez eta Leitzarango ubideak izugarrizko bihurguneak zituenez, dozenaka tunel eraiki behar izan zituzten: 66 zulatu zituzten. Tunel guztien artetik Uitzikoa nabarmendu behar da: 2.630 m ditu eta urte askotan Espainiako bide estuko luzeena izan da.
Ameraun aqueduct on the Plazaola railway (Between 1914 and 1953.)Jatorrizko iturburua: Euskotren Archive / Basque Railway Museum
Leitzarango urak, Plazaola igarotzen zen bailara estua moldatu zutenak, energia sortzeko erabili ziren aspalditik burdinoletan eta zentral elektrikoetan. Ura turbinetara eramateko, harrizko zubibideak eraiki zituzten, Ameraungo Zentraleko hau, adibidez.
Women on the Plazaola railway (1921-01-01)Jatorrizko iturburua: Royal and General Archive of Navarre
Gehiago jakin nahi duzu Plazaolako trenari buruz?
Jarraitu erakusketa honetan irakurtzen bere geltokiak, jendea eta trenak ezagutzeko.
Erakusketa hau TrailGazers proiektuari esker egin ahal izan da. Honako hauek finantzatzen dute: Nafarroako Gobernuko Turismo, Merkataritza eta Kontsumo Zuzendaritza Nagusia, Nasuvinsa, Basquetour, Gipuzkoako Foru Aldundia eta Plazaola Partzuergo Turistikoa. Espainiako Trenbideen Fundazioak (ETF) garatutako “Plazaola Digital” proiektuaren zati da.
Irudi guztiak Nafarroako Errege Artxibo Nagusiak, Andoaingo Udal Artxiboak, Madrilgo Trenbidearen Museoko Trenbide Artxibo Historikoak (ETF) eta Euskotren Artxiboak/Trenbidearen Euskal Museoak eskaini dituzte.
Bideoak ETFren “Vive la Vía” seriekoak eta Nafarroako Ondare Materiagabearen Artxibokoak eta Nafarroako Unibertsitate Publikokoak dira.
Era berean, eskerrak eman nahi dizkiogu Xabier Cabezóni, bere www.leitzaran.net (CC-BY-NC-SA) webgune iradokitzaileagatik.
Informazio gehiago: visitnavarra.es / turismo.euskadi.eus / plazaola.org / trailgazers.eu / viasverdes.com / navarra.viasverdes.com
#VVPlazaolaDigital
